این گفتگو با محوریت نقش امام رضا (ع) در هویت اسلامی – ایرانی، جایگاه جهانی امام رضا (ع) در میان ادیان الهی و نیز بررسی علقه‌های عمیق مردم مازندران به ساحت مقدس ثامن‌الحجج (ع) انجام شده است که سعی دارد تصویری جامع از تأثیرات ماندگار این امام بزرگوار بر تمدن اسلامی و روابط بین‌الادیانی ارائه دهد.
بلاغ: چه ویژگی‌هایی از حضور امام رضا (ع) را می‌توان به عنوان پیوندی ناگسستنی بین مکتب اهل‌بیت (ع) و تمدن ایرانی مطرح کرد؟
لایینی: ورود امام رضا (ع) به ایران نه‌تنها به معنای گسترش اسلام در این سرزمین بود، بلکه فرصتی شد تا مکتب اهل‌بیت (ع) به‌طور عمیق در بطن تمدن ایرانی نفوذ کند. این پیوند موجب شد که فرهنگ ایرانی با آموزه‌های اسلامی و اهل‌بیت (ع) به همگرایی برسد. ورود امام رضا (ع) در حقیقت، شاه‌راهی از معارف ناب محمدی (ص) به این سرزمین آورد و تأثیرات علمی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی امام هنوز در تاریخ ایران مشاهده می‌شود.
بلاغ: شما به بعد علمی تأثیر امام رضا (ع) اشاره کردید. در مناظرات علمی ایشان با اهل کتاب و فرقه‌های مختلف، امام نشان دادند که اسلام دین عقلانیت و گفتگو است. در نظر شما این مناظرات چه تأثیری در گسترش عقلانیت و تفکر انتقادی در جهان اسلام داشت؟
لایینی: مناظرات امام رضا (ع) با بزرگان ادیان مختلف یکی از بزرگ‌ترین میراث‌های علمی و عقلانی اسلام است. امام به خوبی نشان دادند که در اسلام نه‌تنها پذیرش و احترام به عقاید دیگران وجود دارد، بلکه عقلانیت و استدلال‌های منطقی برای کشف حقیقت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به‌طور خاص، امام رضا (ع) در مناظراتشان با یهودیان، مسیحیان و دیگر فرقه‌ها، از روش‌های منطقی و عقلانی بهره می‌بردند و این خود الگویی برای علمای اسلامی شد که باید از منابع خود و از منطق دینی در پاسخ به پرسش‌های مختلف استفاده کنند. این سنت علمی امروز به عنوان میراث علمی ایران اسلامی شناخته می‌شود.
بلاغ: شما به تأثیر امام رضا (ع) بر فرهنگ و هنر ایران اشاره کردید. این تأثیرات در زمینه‌های مختلف، به خصوص در معماری، هنر و ادبیات، چگونه خود را نشان داده است؟
لایینی: بدون شک یکی از شاخص‌ترین اثرات فرهنگی امام رضا (ع) بر معماری و هنر ایران را می‌توان در حرم مطهر ایشان مشاهده کرد. معماری حرم امام رضا (ع) به نوعی تلفیقی از هنر اسلامی و ایرانی است که باعث می‌شود این مکان نه‌تنها یک مرکز مذهبی، بلکه یک شاهکار هنری و معماری باشد. علاوه بر این، در حوزه ادبیات فارسی، اشعار فراوانی در مدح امام رضا (ع) سروده شده که در طول تاریخ ایران به عنوان گنجینه‌ای فرهنگی باقی مانده‌اند. این تأثیرات فرهنگی در بسیاری از هنرهای بومی ایران، از جمله نقاشی‌های شیشه‌ای، موسیقی مقامی، و تعزیه‌خوانی‌های خاص نیز نمود پیدا کرده است.
بلاغ: امام رضا (ع) با پذیرش ولایتعهدی در دوران مأمون، به نوعی مشروعیت‌بخشی به حکومت‌های ایرانی بر اساس معیارهای اسلامی دادند. از دیدگاه شما این اقدام چه تأثیراتی بر سیاست‌های آن دوره داشت؟
لایینی: پذیرش ولایتعهدی امام رضا (ع) از سوی مأمون، که به ظاهر اجباری بود، در حقیقت یک اقدام استراتژیک از سوی امام برای مشروعیت‌بخشی به حکومت‌های ایرانی بر اساس اصول اسلامی بود. امام با این اقدام، با حفظ استقلال فکری و دینی خود، به‌طور غیرمستقیم به این حکومت‌ها اعتبار بخشید و نشان دادند که حکومت‌های اسلامی می‌توانند براساس معیارهای اسلامی در داخل جوامع ایرانی مشروعیت یابند. این اقدام امام، علاوه بر اینکه تأثیری بلندمدت بر تاریخ سیاسی ایران گذاشت، موجب شد که مردم ایران برای همیشه پیوند میان اهل‌بیت (ع) و حکومتی اسلامی را به وضوح ببینند.
بلاغ: در مورد کرامات امام رضا (ع)، شما به کرامات علمی، اجتماعی و معنوی ایشان اشاره کردید. می‌توانید نمونه‌هایی از این کرامات را بیان کنید که تأثیر عمیقی در جامعه ایرانی و حتی جوامع اسلامی داشته است؟
لایینی: امام رضا (ع) در طول زندگی خود کرامات متعددی داشتند که نه‌تنها در منابع تاریخی ثبت شده، بلکه در عمل تأثیرات بزرگی بر جامعه داشتند. از جمله کرامات علمی ایشان می‌توان به تأسیس حوزه‌های علمیه در مسیر حرکت‌شان از مدینه تا مرو اشاره کرد که به گسترش علم و دانش در آن زمان کمک شایانی کرد. در بعد اجتماعی، حرم امام رضا (ع) به یک پایگاه کمک‌رسانی در دوران بحران‌های تاریخی تبدیل شد. این مکان مقدس در مواقع مختلف، به ویژه در دوران جنگ‌ها یا بحران‌ها، به پناهگاهی برای مردم نیازمند تبدیل می‌شد. از نظر معنوی نیز معجزات متعددی از امام رئوف در منابع معتبر ثبت شده است، از جمله شفا دادن بیماران و دیگر کرامات که باعث شده است ایشان در دل مردم ایران و سایر مسلمانان به عنوان یک شخصیت زنده و پویا باقی بمانند.
بلاغ: امام رضا (ع) نه‌تنها در ایران، بلکه در سطح بین‌المللی تأثیرات زیادی داشتند. به عنوان مثال، شما به تأثیر امام رضا (ع) در لبنان، هند و روسیه اشاره کردید. چه عواملی باعث شده که امام مهربانی‌ها به نماد وحدت ادیان توحیدی در جهان معاصر تبدیل شوند؟
لایینی: امام رضا (ع) به دلیل ویژگی‌های شخصیتی منحصر به‌فرد خود، مانند علم و کرامت، در نزد تمام پیروان ادیان توحیدی مورد احترام قرار دارند. ایشان در گفتگوهای خود با اهل کتاب همواره از روش‌های مؤدبانه و عقلانی استفاده می‌کردند، که این روش به یک الگوی جهانی برای گفتگو و همزیستی مسالمت‌آمیز تبدیل شده است. به همین دلیل، امام رضا (ع) نه تنها در میان مسلمانان بلکه در میان مسیحیان، یهودیان و حتی دیگر اقلیت‌های دینی در جهان مورد احترام قرار دارند. در لبنان، هند و روسیه شاهدیم که مسلمانان و غیرمسلمانان به حرم امام رضا (ع) می‌روند و در مراسمات مختلف با هم به زیارت ایشان می‌پردازند. این وحدت و تعامل می‌تواند به عنوان الگویی برای دنیای امروز که با چالش‌های دینی و فرهنگی زیادی روبروست، در نظر گرفته شود.
بلاغ: در دهه کرامت، چه وظایفی بر دوش نهادهای دینی، مردم و جوانان قرار دارد تا بتوانند اهداف و سیره امام رضا (ع) را در جامعه به درستی ترویج کنند؟
لایینی: دهه کرامت باید فرصتی باشد برای بازنگری در رفتارهای فردی و اجتماعی ما. در این دهه، نهادهای دینی باید کرسی‌های آزاداندیشی و مناظره به سبک امام رضا (ع) برگزار کنند تا مردم را با روش‌های علمی و عقلانی گفتگو آشنا کنند. همچنین تأسیس مراکز مطالعات بین‌الادیان با نام امام رضا (ع) می‌تواند به گسترش فهم متقابل و احترام بین ادیان مختلف کمک کند. برای عموم مردم، توصیه می‌کنم که زیارت‌های مجازی امام را با معرفت انجام دهند و زندگی‌نامه امام را به ویژه در بخش مناظرات مطالعه کنند. در نهایت، جوانان باید از سیره علمی امام رضا (ع) الگوبرداری کنند و در فضای مجازی فعالیت‌هایی مفید برای معرفی ایشان انجام دهند. مهم‌ترین نکته این است که باید از خرافات دوری کنیم و به معارف ناب رضوی تمسک جوییم.
.jpg)
بلاغ: شما اشاره کردید که امام رضا (ع) تنها متعلق به مشهد نیستند و ایشان متعلق به تمام بشریت هستند. چگونه می‌توان این پیام جهانی امام رضا (ع) را در سطح جهانی و با زبان روز به دنیا منتقل کرد؟
لایینی: امام رضا (ع) با کرامات و ویژگی‌های انسانی خود در تمام جهان شناخته می‌شوند. امروز، با استفاده از ابزارهای رسانه‌ای و فضای دیجیتال، می‌توانیم پیام امام رضا (ع) را در سطح جهانی منتشر کنیم. این پیام باید از طریق فیلم‌ها، مستندها، مقالات و شبکه‌های اجتماعی به زبان روز و به شکلی قابل فهم برای نسل جدید منتقل شود. ما باید توانایی‌های علمی، فرهنگی و اجتماعی امام را به عنوان یک الگو برای همزیستی مسالمت‌آمیز، گفتگوی بین‌الادیان و ارتقاء اخلاق انسانی به جهانیان معرفی کنیم.
بلاغ: در رابطه با ارتباط امام رضا (ع) با مردم مازندران، شما اشاره کردید که مردم این منطقه با وجود فاصله جغرافیایی، ارتباط عمیقی با امام دارند. چه عواملی باعث شده که مردم مازندران این علقه خاص به امام رضا (ع) داشته باشند؟
لایینی: ارتباط مردم مازندران با امام رضا (ع) واقعاً خاص و متفاوت است. اولین دلیل این ارتباط، بعد تاریخی است. طبرستان، که بخشی از استان مازندران است، از دیرباز پایگاه تشیع بوده و اولین زائران مازندرانی حرم امام رضا (ع) مربوط به قرن سوم هجری هستند. از نظر اجتماعی، سفر به مشهد مقدس برای مردم مازندران بیشتر از یک زیارت ساده است؛ این یک «تکلیف دینی» به شمار می‌آید. بسیاری از مردم مازندران، به ویژه در مناطق روستایی، هنوز مراسم پیاده‌روی دسته‌جمعی به مشهد را برگزار می‌کنند که نشان‌دهنده پیوند عمیق این مردم با امام است. علاوه بر این، در هنرهای بومی مازندران مثل نقاشی روی شیشه و موسیقی مقامی، شاهد آثار زیادی در مدح امام رضا (ع) هستیم. حتی در برخی مناطق، تعزیه‌خوانی‌های خاص برای ولادت امام رضا (ع) برگزار می‌شود. این عوامل باعث شده که ارتباط مردم مازندران با امام رضا (ع) همچنان بسیار قوی و پایدار باشد.
بلاغ: امام رضا (ع) در زندگی خود الگویی برای گفتگوی بین‌الادیان بودند. چگونه می‌توان از مناظرات ایشان با دیگر ادیان در عصر حاضر استفاده کرد تا به بهبود روابط میان ادیان مختلف کمک کنیم؟
لایینی: مناظرات امام رضا (ع) با اهل کتاب و دیگر فرق، الگویی بی‌نظیر برای گفتگوی بین‌الادیان است. یکی از ویژگی‌های برجسته امام در این مناظرات، رعایت ادب و احترام به طرف مقابل بود. امام حتی در سخت‌ترین شرایط هم با احترام و استدلال‌های منطقی با مخالفان خود به بحث و تبادل نظر می‌پرداختند. امروز، با توجه به تنش‌های دینی و فرهنگی در برخی نقاط جهان، ما می‌توانیم از این الگو استفاده کنیم تا براساس احترام متقابل و تبادل نظر منطقی، در مسیر رفع سوءتفاهم‌ها و ارتقای همزیستی مسالمت‌آمیز گام برداریم. به‌ویژه در دنیای امروز که رسانه‌ها و فضای مجازی نقش بسیار مهمی دارند، باید از این ظرفیت برای گسترش گفتگوی سازنده میان ادیان مختلف استفاده کنیم. امام رضا (ع) نشان دادند که هدف از این گفتگوها نباید تحقیر و تخریب دیگران باشد، بلکه باید در پی کشف حقیقت و افزایش درک متقابل باشیم.
.jpg)
بلاغ: در رابطه با الگوگیری از سیره علمی امام رضا (ع)، چه توصیه‌هایی به جوانان داریم تا از آموزه‌های ایشان بهره‌برداری کنند؟
لایینی: امام رضا (ع) الگوی بی‌نظیری از علم و دانش بودند. ایشان علاوه بر علم دین، در زمینه‌های مختلف علمی از جمله ریاضیات، فلسفه و منطق نیز آگاهی داشتند و در مناظرات خود به کارگیری این علوم را به نمایش گذاشتند. یکی از مهم‌ترین توصیه‌ها برای جوانان این است که از سیره علمی امام رضا (ع) پیروی کنند، به خصوص در دنیای امروز که ضرورت تخصص و دانش روزافزون است. امام رضا (ع) همیشه تأکید داشتند که علم باید به جامعه خدمت کند و در خدمت انسانیت باشد. جوانان باید در مسیر تحصیل علم، اخلاق را نیز مدنظر قرار دهند و به‌طور خاص در فضای مجازی و آنلاین فعالیت‌های علمی مفید داشته باشند. همچنین باید از روش‌های علمی امام در مواجهه با مسائل و چالش‌های دینی و اجتماعی بهره ببرند، به ویژه در بحث‌هایی مانند گفت‌وگو و استدلال منطقی.
بلاغ: شما اشاره کردید که امام رضا (ع) متعلق به تمام بشریت هستند و این پیام باید به زبان روز به دنیا منتقل شود. آیا برای انتقال این پیام به زبان‌های مختلف و با استفاده از ابزارهای رسانه‌ای جدید برنامه خاصی دارید؟
لایینی: قطعاً، امام رضا (ع) شخصیتی جهانی دارند و باید این پیام را به شیوه‌ای مؤثر به دنیا منتقل کنیم. برای این کار، استفاده از ابزارهای رسانه‌ای جدید مانند شبکه‌های اجتماعی، وبسایت‌ها، پادکست‌ها، مستندها و فیلم‌های سینمایی می‌تواند بسیار مفید باشد. باید سعی کنیم تا این پیام را به زبان‌های مختلف و با در نظر گرفتن تفاوت‌های فرهنگی و دینی، به مخاطبان جهانی منتقل کنیم. برای مثال، می‌توانیم از طریق مستندهایی که به زندگی و کرامات امام رضا (ع) پرداخته و تأثیر ایشان بر جوامع مختلف را به تصویر می‌کشند، به معرفی این شخصیت جهانی بپردازیم. علاوه بر این، برنامه‌های آموزشی و کارگاه‌های گفت‌وگو در مدارس و دانشگاه‌ها می‌تواند به انتقال معارف امام رضا (ع) کمک کند. باید بدانیم که امام رضا (ع) نه‌تنها متعلق به مشهد یا ایران است، بلکه متعلق به تمام بشریت است و پیام ایشان باید در سطح جهانی منتشر شود.
بلاغ: در نهایت، چه توصیه‌ای به مسئولان و مدیران فرهنگی و دینی کشور دارید تا بتوانند در سطح ملی و بین‌المللی، تأثیر امام رضا (ع) را گسترش دهند؟
لایینی: به مسئولان فرهنگی توصیه می‌کنم که بیشتر به ترویج و نشر آثار امام رئوف در سطح جهانی بپردازند. از آنجا که امام رضا (ع) نماد وحدت و همدلی هستند، باید فعالیت‌های فرهنگی بین‌الادیانی و بین‌فرهنگی را تقویت کنند و برنامه‌های مشترک فرهنگی با کشورهای مختلف برگزار کنند. همچنین، تقویت زیرساخت‌های فرهنگی در داخل کشور مانند ایجاد مراکز مطالعاتی و پژوهشی در خصوص امام رضا (ع) می‌تواند به گسترش آموزه‌های ایشان کمک کند. ایجاد روابط علمی و فرهنگی با دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی خارجی نیز گام مهمی است. این امر به معرفی امام رضا (ع) به عنوان یک الگوی جهانی در عرصه‌های علمی، اجتماعی و دینی کمک خواهد کرد.
گفتگو: محمدجواد شعبانی
