به گزارش خبرنگار اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «سفیر هراز»، به نقل از بلاغ؛ در روزگاری که آمارها از پیری زودرس جمعیت ایران حکایت می‌کنند، شمال کشور آرام‌آرام به نقطه حساس بحران جمعیتی نزدیک می‌شود.

تازه‌ترین اظهارنظر کارشناسان جمعیتی حامل این هشدار است که روند کاهش تولد و افزایش میانگین سن ازدواج، ایران را با سرعت به سمت بحران سالمندی سوق می‌دهد؛ بحرانی که نخستین نشانه‌های آن در استان‌های شمالی کشور به‌ویژه گیلان و مازندران پدیدار شده است.

آنچه در ادامه می‌آید گزارشی است جامع از سخنان کارشناسان برجسته حوزه جمعیت و وضعیت امروز مازندران در بستر آمارهای رسمی که حکایت از  سقوط باروری در شمال کشور دارد.

صالح قاسمی، دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت کشور، در گفتگو با بلاغ با بیان اینکه نرخ رشد جمعیت ایران طی چند دهه اخیر روندی نگران‌کننده داشته، اظهار کرد: رشد جمعیت از ۱۴ درصد به نیم درصد رسیده و طبق پیش‌بینی‌ها سال ۱۴۱۵ به صفر می‌رسد؛ پس از آن نیز کشور وارد رشد منفی خواهد شد.

وی تأکید کرد:  نرخ باروری کشور که زمانی به ۶.۵ فرزند به ازای هر زن می‌رسید، اکنون به ۱.۵ فرزند کاهش یافته است؛ اما نگرانی اصلی جایی است که او از وضعیت استان‌های شمالی سخن گفت.

اعلام آمار نرخ باروری ۰/۹ فرزند در گیلان و نیز ۱ فرزند به ازای هر زن در مازندران، پایین‌ترین نرخ باروری در تاریخ ثبت‌شده ایران است.

دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت کشور با اعلام  وضعیت قرمز جمعیت در گیلان و مازندران، اظهار کرد: برای نخستین بار پس از دهه ۳۰، تعداد تولدهای سالانه در کشور (سال ۱۴۰۳) به ۹۸۰ هزار نفر رسیده است.

قاسمی این عدد را «نقطه عطفی نگران‌کننده» در تاریخ جمعیت ایران دانست و عنوان کرد: همراه با شتاب گرفتن سالمندی در کشور اما، شمال کشور پیشتاز سالخوردگی است.

وی تصریح کرد: امروز ۱۴ درصد جمعیت کشور بالای ۶۰ سال دارند؛ اما گیلان و مازندران با ۱۷ درصد سالمند، پیرترین استان‌های ایران به شمار می‌روند.

دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت کشور، هشدار داد: چالش اصلی سالمندی، اقتصادی است. کاهش نیروی کار، افزایش وابستگی و فشار بر صندوق‌های بیمه‌ای آینده کشور را تهدید خواهد کرد.

قاسمی با اشاره به برخی نشانه‌های مثبت در سال‌های اخیر گفت: خوشبختانه، تولد فرزند سوم، چهارم و پنجم ۷ تا ۱۴ درصد افزایش، کاهش افت تولد از ۱۷۰ هزار نفر در سال‌های گذشته به ۲۵ هزار نفر و فاصله ازدواج تا فرزند اول، ۵ ماه کاهش یافته است.

وی افزود: تمایل به داشتن فرزند سوم در میان جوانان ۹ درصد افزایش داشته که ناشی از فرهنگ خانواده‌محوری ایرانی است.

دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت کشور، دو عامل مهم را عامل کاهش ازدواج دانست و گفت: کاهش جمعیت جوان در سن ازدواج و کمال‌گرایی افراطی، دلیلی اصلی کاهش ازدواج در شرایط کنونی هستند.

قاسمی ادامه داد: ۱۹ درصد فراوانی طلاق در خانواده‌های تک‌فرزند بیشتر است، زیرا تجربه تعامل و حل تعارض در آن‌ها کمتر شکل می‌گیرد.

در همین رابطه، سیدجواد حسینی رئیس سازمان بهزیستی کشور در تازه‌ترین اظهارنظر خود در گفتگو با بلاغ نیز با اشاره به روند رو به رشد جمعیت سالمندان در ایران گفت: هم‌اکنون ۱۴ درصد جمعیت کشور سالمند هستند و استان‌های گیلان و مازندران در صدر سالمندترین استان‌های ایران قرار دارند.

به گفته وی، ایران یکی از پرسرعت‌ترین کشورها در حرکت به سمت سالمندی است.

رئیس سازمان بهزیستی کشور اظهار کرد: اگر ۲۱ تا ۲۷ درصد جمعیت یک کشور را سالمندان تشکیل دهند، آن کشور سالخورده محسوب می‌شود و با عبور از ۲۷ درصد، وارد مرحله شدید سالمندی می‌شود.

حسینی ادامه داد: براساس پیش‌بینی‌ها، در سال ۱۴۳۰ بیش از ۳۱ درصد جمعیت ایران سالمند خواهد بود و کشور به جمع شدیداً سالخورده‌ها می‌پیوندد.

رئیس سازمان بهزیستی کشور با استناد به آخرین مطالعات، ایران را سریع‌ترین کشور در حال ورود به دوره سالمندی در میان پنج کشور جهان دانست و گفت: این روند پیامدهایی همچون افزایش بیماری‌های مزمن و تنهایی در میان سالمندان را به‌دنبال دارد.

وی توضیح داد: ۶۰ درصد سالمندان حداقل یک یا دو بیماری مزمن دارند و ۵۵ درصد سالمندان، به‌ویژه زنان، تنها زندگی می‌کنند؛ به‌طوری‌که بیش از ۶۰ درصد آنان تنهایی را بزرگ‌ترین رنج زندگی خود اعلام کرده‌اند.

حسینی همچنین با وجود چالش‌ها، به فرصت‌های اقتصادی ناشی از سالمندی اشاره کرد و گفت: با میانگین سن بازنشستگی ۵۲ سال و امید به زندگی ۷۶ سال، یک‌سوم عمر افراد در دوران پس از بازنشستگی سپری می‌شود.

در بخش دیگری از اظهارنظر اخیر کارشناسان حوزه جمعیت، اشرف معینی عضو انجمن باروری و ناباروری ایران نیز در گفتگو با بلاغ، اظهار کرد: ایران در فناوری‌های نوین درمان ناباروری هم‌سطح کشورهای پیشرفته است.

وی با بیان اینکه مراکز ناباروری کشور مقصد زوج‌های نابارور از کشورهای همسایه و حتی اروپا شده‌اند؛ افزود: تلاش شده مسیر درمان در ایران کوتاه‌تر و کم‌هزینه‌تر از بسیاری کشورها باشد.

به گفته عضو انجمن باروری و ناباروری ایران، گسترش فلوشیپ‌های ناباروری در رشته‌های پزشکی مرتبط باعث شده موفقیت درمان ناباروری به استانداردهای جهانی نزدیک شود.

باید این واقعیت تلخ را پذیرفت که مازندران امروز یکی از بحرانی‌ترین وضعیت‌های جمعیتی را در کشور تجربه می‌کند.

آمار جمعیت در استان در حالی حدود ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر است که پیش‌بینی‌ها حکایت از آن دارد که ۴۰ درصد جمعیت استان طی ۴ دهه آینده سالمند خواهند بود.

واقعیت تلخ دیگر کنونی آنکه، در حالی مازندران دومین استان پیر ایران با ۱۳.۲۶ درصد سالمند است که از کاهش شدید زاد و ولد، کاهش ۴۵ درصدی تولد طی سال‌های اخیر،  کاهش تولد سالانه از ۴۶ هزار نفر در ۱۳۹۴ به ۳۰ هزار نفر در ۱۴۰۰، افت میزان باروری از ۱.۵ به ۱.۲، بحران ازدواج و رشد طلاق، کاهش  ۴۴.۸ درصدی ازدواج و افزایش ۵۴.۳ درصدی طلاق طی ۱۳ سال (حدفاصل سال‌های ۱۳۸۷ تا سال۱۴۰۰)، رنج می‌برد.

آمارها حکایت از ازدواج دیرهنگام در مازندران و  فاصله گرفتن جوانان از تشکیل خانواده دارد؛ بنحویکه متوسط سن ازدواج در مازندران برای زنان، ۲۷ سال و برای مردان، ۳۱ سال است که این ارقام ۲ سال بالاتر از میانگین کشوری است.

تمامی این موارد را به این نکته اضافه کنید که در حال حاضر،  ۵۰ درصد دختران ۲۰ تا ۲۹ سال و حدود ۶۰ درصد مردان ۲۰ تا ۲۹ سال استان مجرد هستند.

کاهش باروری در ایران تنها یک عدد یا نمودار نیست؛ آینده یک ملت است. اگر هشدارهای امروز شنیده نشود، بحران فردا دیگر با سیاست‌گذاری‌های ساده قابل حل نخواهد بود.

مسئولان از ظرفیت‌های موجود در حوزه درمان ناباروری و حمایت‌های جمعیتی سخن می‌گویند، اما واقعیت آن است که بدون تغییر نگاه اجتماعی، تقویت امید، کاهش موانع اقتصادی و اصلاح سبک زندگی، هیچ برنامه‌ای به نتیجه نخواهد رسید.

شمال ایران، که روزگاری جوان‌ترین چهره کشور را داشت، امروز در آستانه ورود به تله جمعیتی است؛ تله‌ای که رهایی از آن تنها با فرهنگ‌سازی، حمایت، و ایجاد شرایط مطلوب برای ازدواج و فرزندآوری ممکن خواهد بود.

آمار امروز آینده فردا را می‌سازد؛ و فردای جمعیت ایران، امروز بیش از هر زمان دیگری به تصمیم‌های آگاهانه و شجاعانه نیاز دارد.

گزارش: مجتبی قربانی