نقش کوهستانهای ایران در تأمین آب، فراتر از یک کارکرد معمول است. آنها «برجهای آب» طبیعی ایران محسوب میشوند. ذخیرهسازی برف و تغذیهی سفرههای زیرزمینی، جریانبخشی به رودخانههای دائمی و فصلی، و تأمین آب کشاورزی دشتهای پاییندست، همه و همه موهبت این غولهای سنگی است. تنوع زیستی کمنظیر آنها، از جنگلهای هیرکانی تا مراتع کوهستانی زاگرس، پناهگاه گونههای منحصربهفردی مانند یوزپلنگ ایرانی، پلنگ، و هزاران رویشگاه نادر است که موزهی زندهی طبیعت ایران را تشکیل میدهند.
اما این دژهای طبیعی امروز در معرض تهدیدهایی جدی قرار دارند. تغییر اقلیم با کاهش بارش برف و تسریع ذوب یخچالهای طبیعی، اساس نظام آبی کوهستان را متزلزل کرده است. خشکسالیهای مستمر و مدیریت ناپایدار منابع آب، بر دامنهی این مشکلات افزوده است. تخریب مراتع چرای بیرویه و تغییر کاربری اراضی، شکار غیرمجاز، و گسترش پدیده گرد و غبار که ریشه در خشکی تالابها و دشتهای پاییندست دارد، سلامت این اکوسیستمها را به خطر انداخته است. از سوی دیگر، فقر جوامع محلی کوهنشین میتواند منجر به بهرهبرداری ناپایدار از این منابع برای تأمین معاش شود.
حراست از کوهستانهای ایران، نیازمند عزمی ملی و برنامهریزی هوشمندانه است. این مسیر، فرصتهایی درخشان نیز پیش پای کشور میگذارد. تقویت اکوتوریسم مسئولانه و گردشگری کوهستانی با مشارکت جوامع محلی، به حفاظت از محیط زیست کمک کند، بلکه میتواند منبع درآمد پایدار و اشتغالزایی برای ساکنان این مناطق باشد. احیای دانش بومی مرتبط با کشاورزی و مدیریت منابع در ارتفاعات، توسعهی فعالیتهای اقتصادی سبز مانند کشاورزی ارگانیک و صنایع دستی وابسته به طبیعت، و سرمایهگذاری در تحقیقات علمی برای شناخت بهتر و حفاظت از این عرصهها، از دیگر راهکارهای مؤثر هستند.
در روز جهانی کوهستان، باید به یاد آوریم که حفاظت از کوهها، حفاظت از آیندهی ایران است. این امر تنها از عهدهی یک سازمان برنمیآید و نیازمند مشارکت همگانی دولت، سازمانهای مردمنهاد، جامعهی علمی، بخش خصوصی و تمامی شهروندان است. با ارتقای آگاهی عمومی، اجرای قوانین حفاظتی قاطع، و تخصیص منابع برای مدیریت جامع حوزههای کوهستانی، میتوانیم اطمینان حاصل کنیم که این نگهبانان استوار طبیعت ایران، همچنان برای نسلهای آینده، آباد، زنده و مایهی افتخار خواهند ماند. ایران را باید از بلندای کوههایش فهمید و آیندهاش را در پاسداری از آنها جستجو کرد.
