به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «سفیر هراز»، به نقل از بلاغ؛ در میزگرد اختصاصی بلاغ موضوعاتی مهم درباره تغییرات اقلیمی و بحران آب استان مازندران با حضور بابک مومنی عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور مازندران و آزیتا امیری دکترای اقلیمشناسی و کارشناس هواشناسی، بررسی شد.
این میزگرد، راهکارها و توصیههای کاربردی برای بهرهبرداران منابع آبی استان مازندران را نیز ارائه میدهد و تلاش دارد آگاهی عمومی درباره تغییرات اقلیمی و بحران آب افزایش یابد.
تغییرات اقلیمی یک مسئله جهانی است
بابک مومنی با اشاره به اینکه تغییرات اقلیمی یک مسئله جهانی است، توضیح داد: این تغییرات ناشی از دخالتهای انسانی و فعالیتهای اقتصادی و عمرانی طی سالهای اخیر بوده و اثرات متقابلی بین انسان و طبیعت ایجاد کرده است. به ویژه پس از صنعتی شدن، اکوسیستمها و فرایندهای جوی دستخوش تغییرات گسترده شدهاند.
وی با تأکید بر اهمیت توجه به تفاوتهای جغرافیایی گفت: هر منطقه اقلیمی ویژگیهای خاص خود را دارد و نمیتوان نسخهای واحد برای همه جا پیچید. بهعنوان مثال در مازندران شاهد جابجایی فصول هستیم؛ سرمای بهاری یا گرمای پاییزی از جمله نشانههای تغییرات اقلیم در این استان است.
عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور مازندران افزود: تلاش برای مقابله مستقیم با تغییرات اقلیمی معمولاً نتیجهای ندارد. راهکار واقعی، سازگار شدن و ایجاد انعطاف در شیوههای زندگی و فعالیتهای اقتصادی و کشاورزی است. باید تغییر اقلیم را به رسمیت بشناسیم و با آن هماهنگ شویم.
مومنی در ادامه به مسئله بحران آب اشاره کرد و گفت: روند نزولات جوی در استان مازندران کاهش یافته، اما نگرانی اصلی ما تغییر در الگوهای زمانی و مکانی بارش است. این تغییرات بر مدیریت منابع آب و کشاورزی تأثیر مستقیم دارد و نیازمند برنامهریزی دقیق و پاسخگویی به جامعه بهرهبردار است.
وی بر ضرورت اطلاعرسانی دقیق و علمی به مردم و بهرهبرداران تأکید کرد تا بتوان با مدیریت مناسب، از بحرانهای احتمالی جلوگیری کرد.
نگاه فنی به بحران آب و تغییرات اقلیمی در مازندران
عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور مازندران گفت: موضوعات فنی و دقیقتری درباره بحران آب و تغییرات اقلیمی در استان مورد بررسی قرار گرفت و با تأکید بر اینکه کاهش نزولات جوی نباید تنها محور توجه باشد، افزود: مهم است که ببینیم در دورههای پر بارش چگونه از منابع آبی استفاده میکنیم و تا چه حد اقتصاد آب ما منعطف با تغییرات اقلیمی شده است. هنوز هم بخشی از مدیریت منابع آبی ما بر اساس الگوهای گذشته ۳۰ سال اخیر انجام میشود و این مسئله نیازمند اصلاح است.
مومنی با اشاره به اقلیم معتدل و مرطوب مازندران توضیح داد: در گذشته، ذخایر برف و یخچالهای دائمی دامنههای شمالی البرز نقش مهمی در تعدیل شرایط اقلیمی داشتند و منابع آب داخلی تأمینکننده رطوبت جو بودند. اما در سالهای اخیر، خشکسالیها و کاهش پوشش گیاهی سبب شده این منابع کاهش یابد و تالابها و دریاچهها آسیب ببینند. به عنوان مثال، تالاب میانکاله و دیگر پیکرهای آبی شمال کشور تحت فشار هستند.
وی افزود: حدود ۳۰ درصد رطوبت تأمین شده در کشور وابسته به منابع داخلی بود که امروز کاهش یافته است. این وضعیت نشان میدهد که باید نگاه خود را به مدیریت منابع آبی تغییر دهیم و به جای تمرکز صرف بر ساختوساز، به سازگاری با اقلیم و مدیریت نرمافزاری بهرهبرداری توجه کنیم.
عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور مازندران مقایسهای با کشورهای حاشیه خلیج فارس و هند داشت و گفت: این کشورها با مکانیزمهای سازگاری با اقلیم توانستهاند فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی خود را ادامه دهند و اکوسیستم را حفظ کنند. ما هم باید ابتدا در مدیریت خود و ساختار بهرهبرداری بازنگری کنیم، الگوی مصرف آب را اصلاح کنیم و فناوری و رصد بهرهبرداری را با دقت به کار بگیریم.
مومنی تأکید کرد: چالش اصلی بحران آب در مازندران، نه فقط کاهش نزولات جوی، بلکه تغییر نگرش مدیریتی، اصلاح الگوی مصرف و انعطافپذیری در بهرهبرداری است. اگر بتوانیم این تغییرات را به رسمیت بشناسیم، میتوانیم ضمن حفاظت از منابع آب، فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی استان را ادامه دهیم.
مدیریت منابع آب و امنیت غذایی در مازندران
وی در ادامه گفتگوی خود با بلاغ، به چالشها و راهکارهای مدیریت منابع آب در استان پرداخت و به نکات فنی و استراتژیک مهمی اشاره کرد و با تأکید بر اصلاح الگوی مصرف آب و توجه به بهرهوری گفت: اگر به قوانین و دستورالعملهای طراحی شده در راستای مدیریت یکپارچه منابع آب و ارتقای امنیت آب (Water Security) پایبند باشیم و در عمل اقدامات متناسب برداریم، میتوانیم با حداقل منابع موجود هم از بحرانها عبور کنیم. این امر منوط به سازگاری با کمآبی، مدیریت جامع حوزههای آبخیز و بهرهبرداری هوشمندانه از شبکههای آبیاری است.
عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور مازندران افزود: مشکل اصلی ما در گذشته، افزایش مصرف آب بدون افزایش عملکرد و توجه به بهرهوری بوده است. اصلاح الگوی مصرف و استقرار حکمرانی خوب آب در سطح سیاستگذاری و اجرای عملی، میتواند از تنشها و بحرانها پیشگیری کند.
مومنی به تأثیر تغییرات اقلیمی منطقه خاورمیانه و نقش سیاستهای منابع آبی کشورهای همسایه اشاره کرد: بخش قابل توجهی از خشکسالیها و پدیدههایی مانند ریزگردها ناشی از فعالیتهای ترکیه در حوزههای سرشاخه دجله و فرات است. این موضوع نیازمند پیگیری حقوقی و توجه در سیاستگذاری آب است.
وی همچنین به پیچیدگیهای ژئو استراتژیک و امنیت غذایی کشور اشاره کرد و افزود: با توجه به شرایط ویژه ایران، مدیریت تولید و عرضه محصولات کشاورزی مانند برنج اهمیت ویژهای دارد. اگر کشت دوم در استانهای شمالی حذف شود، کاهش تولید به سرعت سفره خانوار ایرانی را تحت تأثیر قرار میدهد. برنامههای ملی و استانی باید با سازوکارهای حمایتی و ترویجی همراه باشند تا تولیدکنندگان بتوانند عملکرد بالاتر و پایدار داشته باشند.
عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور مازندران تأکید کرد: کاهش مصرف باید هدفمند باشد؛ نه اینکه نیاز واقعی محصولات تأمین نشود. مدیریت هدررفت آب و استفاده از فناوری و سیاستهای حمایتی، کلید عبور از بحرانهای آبی و حفظ امنیت غذایی در استان مازندران است.
راهکارهای اصلاح زیرساختهای شالیزاری و مدیریت آب در مازندران
مومنی به اقدامات عملی برای اصلاح زیرساختهای اراضی شالیزاری و مدیریت پایدار منابع آب در استان پرداخت و با اشاره به تکالیف برنامه هفتم توسعه گفت: اصلاح زیرساختهای شالیزاری یکی از پروژههای مهم وزارت جهاد کشاورزی است. در دوره مسئولیت خودم توانستیم دو پایلوت از این پروژه را در نواحی محله فریدون و جویبار عملیاتی کنیم. این طرحها نشان میدهد که با استفاده از سامانههای آبیاری کم فشار و الگوهای آبیاری تناوبی، میتوان تلفات سطحی آب را کاهش داد و الگوی خشککاری برنج را در مناطقی که با محدودیت آب مواجه هستند، توسعه داد.
وی افزود: اجرای این برنامهها نیازمند پشتوانه حمایتی و برنامهریزی ملی است و نمیتوان تنها با دستورالعمل کشاورزان را ملزم به تغییر کرد. اصلاح الگوی مصرف و سازگاری با کمآبی باید همراه با منابع و سیاستهای حمایتی باشد تا بتوان امنیت غذایی و کرامت جامعه کشاورزی را حفظ کرد.
عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور مازندران به چالشهای انتقال آب بین حوزهای اشاره کرد و هشدار داد: انتقال آب از حوزه آبریز دریای خزر به فلات مرکزی ایران، بدون توجه به سرانه مصرف و الگوی کشت در استانهای مقصد، فاجعهبار خواهد بود. این اقدام، اکوسیستمهای حیاتی و منابع پایدار آب مازندران را تهدید میکند و تبعات آن برای کل کشور ملموس خواهد بود.
مومنی در پایان تأکید کرد: مازندران امروز یکی از بالندهترین استانها در حوزه اقتصاد کشاورزی است و ارتقای توسعه متوازن و پایدار آن نیازمند مشارکت علمی، فنی و سیاستگذاری دقیق است. اصلاح زیرساختها، مدیریت هوشمند منابع آب و برنامههای حمایتی، کلید عبور از بحرانهای کمآبی و حفاظت از اکوسیستم استان است.
تبیین نقش تغییرات اقلیمی و مدیریت داخلی منابع آب
آزیتا امیری کارشناس اقلیمشناسی در گفتگو با بلاغ، به توضیح عوامل تأثیرگذار بر خشکسالی امسال و کمبارشیهای اخیر در ایران پرداخت و با اشاره به تأثیر تغییرات اقلیمی جهانی گفت: گرم شدن سطح کره زمین موجب افزایش دمای اقیانوسها میشود که موتور حرکت سیستمهای جوی و تعیینکننده الگوی اقلیم در سطح کره زمین هستند. جریانهای اقیانوسی و تعامل آنها با هوای بالای سر، شرایط اقلیمی ما را کنترل میکنند.
وی افزود: عوامل دیگری مانند فازهای لانینا و الینا، نوسانات اقیانوس اطلس شمالی و دیگر دورپیوندهای جوی، شدت و میزان بارش در کشور را تعیین میکنند. برای مثال، امسال جریانهای بلاکینگ در منطقه، مانع ورود سامانههای بارشی به شمال کشور شد و کمبارشی پاییز را رقم زد.
این کارشناس هواشناسی تأکید کرد: آسیبپذیری ایران نسبت به خشکسالی، تنها به تغییرات اقلیمی خارجی مربوط نیست، بلکه مدیریت داخلی منابع آب نقش تعیینکننده دارد؛ سدها، چاههای عمیق و نیمهعمیق، تغییر کاربری اراضی، خشک کردن آببندانها و کاهش پوشش گیاهی، باعث شده ظرفیت تولید بارشهای محلی و حفظ رطوبت خاک کاهش یابد و چرخه طبیعی آب به هم بخورد. این مداخلات، توان جلگههای مازندران، گیلان و گلستان در تولید بارشهای محلی را کاهش داده و وضعیت کمآبی را تشدید کرده است.
امیری خاطرنشان کرد: پیشگیری از بحرانهای آبی نیازمند اصلاح مدیریت داخلی منابع آب، احیای ظرفیتهای طبیعی برای تولید رطوبت محلی و فرهنگسازی در مصرف بهینه آب است. بدون توجه به این عوامل، حتی تغییرات اقلیمی جزئی نیز میتواند به خشکسالیهای شدید منجر شود.
بحران آب در مازندران
وی به نقش فرهنگسازی، مدیریت مصرف و تأثیر تغییرات اقلیمی بر منابع آب و کشاورزی مازندران پرداخت و با اشاره به مصرف بالای آب در شالیزاریها گفت: در استانهای حاشیه دریای خزر که همیشه فراوانی آب داشتیم، هنوز ارزش واقعی آب را درک نکردهایم. شالیکاران ما نمیدانند آبی که برای کشت برنج استفاده میکنند، از ارزش بیشتری نسبت به خود محصول برخوردار است. بالاترین مصرف و هدررفت آب در مسیر انتقال به شالیزارها اتفاق میافتد و این بخش، بسیار فراتر از مصرف خانگی است.
این کارشناس اقلیمشناسی افزود: آسیبپذیری ما نسبت به کمآبی فقط ناشی از تغییرات اقلیمی نیست، بلکه مدیریت داخلی منابع آب، سدها، پوشش گیاهی، جنگلزدایی، خشک کردن آببندانها و فشار به آبهای زیرزمینی باعث شده ظرفیت ذخیره و تولید بارشهای محلی کاهش یابد و چرخه طبیعی آب مختل شود.
امیری با بیان آثار تغییرات اقلیمی بر کشاورزی و دامداری گفت: گرمای بیشتر و طولانیتر شدن تابستان به کشاورزان امکان دو نوبت کشت میدهد، اما این فرصت بدون مدیریت مناسب، باعث فشار بیش از حد به منابع آب و خاک میشود. دامداران نیز با بهرهبرداری طولانی از مراتع ارتفاعات، پوشش گیاهی را از بین میبرند و این مسئله ورود نزولات جوی به منابع آب سطحی را کاهش میدهد و رواناب سیلابی آسیبزا ایجاد میکند.
وی تأکید کرد: حل بحران آب در مازندران نیازمند فرهنگسازی در مصرف آب، اصلاح الگوی کشت، بستههای حمایتی و بیمه فراگیر برای کشاورزان و دامداران، و مدیریت جامع اکوسیستم است. اگر این عوامل به درستی اجرا نشود، چرخه معیوب فشار به زمین، آب و پوشش گیاهی ادامه پیدا کرده و استان حتی با وجود بارشهای نسبی، با بحران آب مواجه خواهد شد.
تبیین چرخه معیوب منابع آب در مازندران
این کارشناس اقلیمشناسی به عوامل تشدید بحران آب در استانهای مازندران و گیلان و ضرورت مدیریت جامع منابع آب پرداخت و با اشاره به اهمیت مدیریت اکوسیستم گفت: تنها داشتن برنامههای مدیریتی روی کاغذ کافی نیست. باید منابع مالی لازم برای اجرای این برنامهها فراهم شود تا بتوان سدها، رودخانهها و جنگلها را به صورت عملیاتی و مستمر مدیریت کرد. بدون تأمین منابع، فشار بر آبهای زیرزمینی و آسیب به تخلخل خاک ادامه پیدا میکند و هر بارشی تنها به رواناب و سیلاب تبدیل میشود.
امیری افزود: بارش در جلگههای ما زیاد است، اما اغلب در زمان و مکان مناسب رخ نمیدهد. بارشها عمدتاً به صورت باران شدید و رگباری هستند و ظرفیت ذخیره طبیعی در کوهستانها و یخچالهای طبیعی برای فصل کشت و تأمین آب کشاورزی و مصرف شهری کاهش یافته است. این ناهماهنگی، همراه با تغییر کاربری اراضی و از بین رفتن پوشش گیاهی، چرخه معیوب منابع آب را تشدید کرده است.
وی تأکید کرد: تغییر اقلیم فرصتهایی هم ایجاد کرده، اما بدون مدیریت مناسب، کشاورزی و دامداری فشار بیشتری بر منابع طبیعی وارد میکنند و میراث نامطلوبی برای نسلهای آینده باقی میگذارند.
به گزارش بلاغ؛ نتیجه میزگرد رسانه بلاغ با حضور کارشناسان و متخصصان حوزه اقلیم و منابع آب نشان میدهد که بحران آب در مازندران و گیلان، محصول همزمان تغییرات اقلیمی و ضعف مدیریت داخلی منابع است. اصلاح الگوی مصرف آب، فرهنگسازی در میان کشاورزان و دامداران، مدیریت جامع اکوسیستم و تأمین منابع مالی برای اجرای برنامههای پایدار، تنها راهکارهایی هستند که میتوانند تابآوری استان را در برابر خشکسالی افزایش دهند و از هدررفت منابع ارزشمند آب جلوگیری کنند.
این میزگرد بر ضرورت نگاه بلندمدت و هماهنگ به تمامی اجزای چرخه آب و کشاورزی تأکید کرد و هشدار داد که بدون اقدام فوری، فشار بر منابع آب و محیطزیست استان به بحرانهای جدیتر منجر خواهد شد.
تهیه و تنظیم: بهناز مقدس
