به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «سفیر هراز»، به نقل از «بلاغ» موضوع اهدای عضو، موضوعی دراماتیک، پیچیده و عمیقاً انسانی است.
خانواده‌ای در سوگ از دست دادن عزیزی فرو رفته است و در عین حال، خانواده‌هایی دیگر در امید دریافت بخشی از حیات، چشم‌انتظار نشسته‌اند.
اینجاست که واژه‌هایی چون مرگ مغزی و اهدا دیگر تنها مفاهیم پزشکی نیستند، بلکه با سوگ، شک، ایمان و مسئولیت اجتماعی و فداکاری و شجاعت درهم‌تنیده می‌شوند.
برای خیلی از افراد مرگ مغزی هنوز مفهومی مبهم است. آیا مرگ مغزی همان مرگ واقعی است؟ آیا بازگشتی برای آن وجود دارد؟ و چطور می‌توان در اوج شوک و اندوه، تصمیمی حیاتی درباره پیکر عزیز پدر، مادر همسر یا فرزند خود گرفت؟
برای پاسخ به این پرسش‌ها، به سراغ خانم اولیا جهانی مسئول هماهنگ‌کننده پیوند اعضا در رامسر رفتیم. فردی که با عنوان «کوردیناتور» شناخته می‌شود و وظیفه‌اش، برقراری پل ارتباطی میان خانواده فرد دچار مرگ مغزی و سیستم درمانی کشور برای انجام فرایند اهدای عضو است.
کوردیناتور؛ پلی میان مرگ و زندگی
جهانی سوپروایزر بخش ICU و کوردیناتور بیمارستان امام سجاد (ع) رامسر این شغل را از لحاظ رسمی این‌طور تعریف می‌کند: کوردیناتور با همکاری تیمی شامل چهار پزشک متخصص که تأییدکننده مرگ مغزی (متخصص بیهوشی، داخلی، جراح مغز و اعصاب، و نورولوژیست) هستند، یک بازرس منطقه‌ای و یک ناظر آموزش عمومی، روند شناسایی، بررسی و هماهنگی بیماران دچار مرگ مغزی را برعهده دارند و این پروسه را در کمال دقت و تخصص و وفاداری بررسی و هدایت می‌کنند.
به گفته وی، وظیفه کوردیناتور از لحظه‌ای آغاز می‌شود که گزارش اولیه‌ای از کاهش سطح هوشیاری بیمار (رسیدن GCS به سه) و از دست رفتن رفلکس‌های حیاتی به دست می‌رسد. در این مرحله، بررسی‌های تخصصی توسط تیم تأییدکننده انجام می‌شود و در صورت تأیید مرگ مغزی، روند رسمی اهدای عضو با فعال‌سازی کد ۳۲۴ آغاز می‌شود؛ کدی که به معنی آماده‌باش کامل بیمارستان و آغاز نظارت لحظه‌به‌لحظه وزارت بهداشت بر پرونده ی اهدای عضو است.
مرگ مغزی چیست؟
جهانی مرگ مغزی را این‌گونه تعریف می‌کند: مرگ مغزی هیچ تفاوتی با مرگ قطعی ندارد. در واقع، فرمانده بدن – مغز – از کار افتاده و هیچ پیامی به اعضای بدن ارسال نمی‌کند و هیچگونه واکنشی نسبت به تست ها و آزمایشات و شوک های دارویی و الکتریکی ندارد و این نداشتن رفلکس و واکنش فرق مرگ مغزی و فردی است که در کماست.
وی بیان کرد: فرد مرگ مغزی نسبت به هیچ فعل پزشکی هیچ واکنشی نشان نمی دهد و تنها با کمک دستگاه‌های تنفسی و دارو، امکان حفظ عملکرد ظاهری اندام‌ها برای مدت کوتاهی یعنی نهایتا پنج روز وجود دارد و این چند روز بسیار حیاتی است تا درصورت رضایت خانواده متوفی فرآیند اهدا انجام گیرد. مرگ مغزی، از نظر علمی و پزشکی، برگشت‌ناپذیر و قطعی است.
تأیید این وضعیت نه با یک اعلام شفاهی، بلکه با ارزیابی‌های دقیق پزشکی و چندین بار معاینه توسط متخصصان گوناگون صورت می‌گیرد. تنها پس از ثبت این تاییدیه در پرونده بیمار، موضوع اهدا به خانواده اطلاع داده می‌شود.
تصمیمی در قلب سوگواری
بزرگ‌ترین چالش این فرآیند، لحظه اطلاع‌رسانی به خانواده است. جهانی می‌گوید: ما با خانواده‌ای مواجه هستیم که به‌تازگی عزیزی را از دست داده و هنوز در شوک اولیه است. در همان ساعات اولیه باید با آرامش، دقت و صداقت کامل وضعیت را برایشان توضیح دهیم و فرصت تصمیم‌گیری برای اهدای عضو را در اختیارشان بگذاریم.
سوپروایزر بخش ICU و کوردیناتور بیمارستان امام سجاد (ع) رامسر گفت: معمولاً تمام جنبه‌ها پزشکی و اسلامی و اخلاقی را برای خانواده متوفی در کمال آرامش و دقت توضیح می‌دهیم و به آنها بدون اعمال هیچگونه فشاری فرصت فکر کردن و تصمیم‌گیری می‌دهیم. معمولاً حتی فرم‌ها را در اختیارشان قرار می‌دهیم تا در منزل و با مشورت با تمام اعضای خانواده این تصمیم بزرگ را بگیرند و ما را مطلع کنند.
جهانی ادامه داد: در بسیاری از موارد، علیرغم تلاش فراوان، خانواده‌ها به دلیل نبود آگاهی یا آمادگی روحی، حاضر به رضایت برای اهدا نمی‌شوند.
به گفته وی، در سال گذشته دو مورد مرگ مغزی در بیمارستان رامسر ثبت شد که هیچ‌یک به اهدا منجر نشد، چون رضایت خانواده‌ها به‌دست نیامد.
سوپروایزر بخش ICU بیمارستان امام سجاد (ع) رامسر افزود: در صورت اعلام رضایت خانواده، مراحل پیچیده‌ای آغاز می‌شود. تیم گیرنده عضو در تهران آماده‌باش می‌شود. آمبولانس ویژه‌ای از تهران برای انتقال بیمار می‌رسد. هیچ کدام از ما و تیم پزشکی و افراد در بیمارستان که متوفی در آن فوت شده است از ادامه روند اهدای عضو هیچ اطلاعی نداریم تا ادامه روند ادای عضو و دریافت اعضا توسط بیماران بدون هیچگونه مشکل و دردسری پیش برود.
جهانی خاطرنشان کرد: جراحی پیوند هم معمولاً در بیمارستان های شیراز و تهران و چند شهر دیگر و بیمارستان های تخصصی مثل مسیح دانشوری انجام می‌گیرد و هر عضو، بسته به شرایط، به مرکز تخصصی مناسب منتقل و به بیماری که در لیست انتظار قرار دارد پیوند زده می‌شود.
یک تصمیم برای سیزده زندگی
وی می‌گوید: از سال ۱۳۸۸ تاکنون، هشت مورد اهدای عضو در رامسر ثبت شده است. با توجه به جمعیت شهرستان و آمار احتمالی مرگ‌های مغزی، این عدد بسیار پایین است که البته در سایر کشور هم وضعیت اهدای عضو همین‌طور است و فرهنگ‌سازی عمومی و اطلاع‌رسانی مستمر، مهم‌ترین گام برای افزایش این موضوع باید انجام پذیرد.
سوپروایزر بخش ICU و کوردیناتور بیمارستان امام سجاد (ع) رامسر بیان کرد: یک فرد مرگ مغزی می‌تواند جان یک تا ۱۳ نفر را نجات دهد یک نجات حیاتی که غیر از بیمار خانواده و افراد و اتفاقات زیادی را دستخوش تغییر می کنند و ابعاد آن واقعاً بسیار بزرگ و بی‌همتاست.
آیات نور و اهدای زندگی
جهانی با استناد به آیه ۳۲ سوره مائده، «وَمَنْ أَحْیَاهَا فَکَأَنَّمَا أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعًا» گفت: هرکس نفسی را حیات بخشد، گویی همه مردم را حیات بخشیده است. این آموزه الهی، بنیان معنوی و اخلاقی اهدای عضو در جامعه اسلامی ماست.
وی گفت: سال گذشته بیش از ۲۵ هزار نفر در لیست انتظار پیوند عضو در کشور قرار داشتند هر ۱۰ دقیقه یک نفر به این فهرست افزوده می‌شود و هر دو ساعت، یک بیمار به دلیل نرسیدن ارگان حیاتی جان خود را از دست می‌دهد اما در مقابل، در بهترین شرایط، تنها هر ۱۲ ساعت یک پیوند حیاتی در کشور انجام می‌شود.
مرگ مغزی، جایی که زندگی و مرگ در هم آمیخته‌اند
سوپروایزر بخش ICU و کوردیناتور بیمارستان امام سجاد (ع) رامسر تصریح کرد: اهدا برای من یعنی نجات جان کودکی که نیاز به قلب دارد، مادری که با کلیه‌ای سالم دوباره به فرزندانش بازمی‌گردد، یا جوانی که با پیوند کبد از مرگ حتمی نجات پیدا می‌کند.
جهانی با اعلام اینکه با این وجود مرگ مغزی برای من همیشه یکی از تلخ‌ترین لحظه‌هاست جایی که قلب هنوز می‌زند، اما فرمانده بدن، یعنی مغز، دیگر فرمان نمی‌دهد، تصریح کرد: این تضادِ غریب برای خانواده‌ها، ما و کادر درمان و پزشکان و حتی جامعه، یک آزمون طاقت‌فرساست.
وی افزود: من همیشه تصور می‌کنم وقتی خبر مرگ مغزی را به خانواده‌ای می‌دهم، یک دنیای کوچک در چشم‌های آنها فرو می‌ریزد، چشمانی که از یکی سو هنوز به تپش قلب امید دارند، و از سوی دیگر باید به حقیقت تلخی تن دهند؛ اینکه عزیزشان دیگر برنمی‌گردد.
سوپروایزر بخش ICU و کوردیناتور بیمارستان امام سجاد (ع) رامسر ادامه می‌دهد: اینجا نقطه‌ای است که ایثار و سخاوت واقعی رخ می‌دهد. در اوج درد، آنها تصمیم می‌گیرند که با اهدای عضو، چند خانواده دیگر را از مرگ نجات دهند. این تصمیم، مثل یک ققنوس است که از خاکستر اندوه، زندگی نو را می‌سازد.
جهانی ادامه داد: شخصاً، شنیده‌ام و دیده‌ام که چه دشواری‌هایی در این لحظات وجود دارد. خانواده‌هایی که گاهی در مرحله انکارند، گاهی پر از سوالات منطقی و گاهی حتی پرخاشگر اما در این میان، احترام و همراهی پزشکان و تیم پیوند عضو، نقش حیاتی دارد. صداقت، آرامش دادن، و فراهم کردن وقت و فضای کافی برای خانواده‌ها، می‌تواند کمی از بار غم را سبک کند.
وی با اشاره به اینکه تپش قلب به معنای زنده بودن فرد مرگ مغزی شده نیست، تصریح کرد: جالب است بدانیم که حتی در شرایطی که قلب هنوز می‌زند، دستگاه‌ها فقط کمک می‌کنند تا اعضا زنده بمانند آن هم برای نهایتا پنج روز. در کنار بعد پزشکی، بعد معنوی و دینی هم بسیار مهم است. خیلی‌ها می‌گویند روح جدا شده و جسم دیگر نقش فرمانده را ندارد. خیلی‌ها به این فکر می‌کنند که این ایثار، نه فقط نجات‌بخش در این دنیا، بلکه کلیدی به سوی حیات ابدی است.
سوپروایزر بخش ICU و کوردیناتور بیمارستان امام سجاد (ع) رامسر با اشاره به اینکه این باور که این هدیه نجات، برگرفته از ایثار و از خودگذشتگی است، می‌تواند به خانواده‌ها آرامش دهد، گفت: اینکه دعای خیر و یاد نیک همیشه همراه عزیز از دست رفته باشد، تا ابد.
به گزارش بلاغ، مرگ مغزی پایان زندگی فیزیکی است اما می‌تواند آغاز بخشش و نجات جان دیگران باشد. خانواده‌هایی که با ایمان و ایثار این تصمیم را می‌گیرند، نه تنها به دیگران زندگی می‌بخشند بلکه روح عزیزانشان را در مسیر خیر و مصلحت قرار می‌دهند.
اطلاع‌رسانی درست و فرهنگ‌سازی درباره مرگ مغزی و اهدای عضو، گامی بزرگ در ارتقای سلامت جامعه و گسترش ایثار انسانی است.
گفتگو – محمدعلی جوربنیان
