به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «سفیر هراز»، به نقل از بلاغ؛ مازندران، آزیتا امیری در گفتگو با این پایگاه خبری با تشریح مجموعه‌ای از پیامدهای گرمایش جهانی در ایران، افزایش دمای هوا را عامل اصلی تغییر الگوی بارش، کاهش ذخایر برفی، تشدید رواناب‌ها، فشار بر منابع آب زیرزمینی و تخریب مراتع دانست.
وی بیان کرد: روند کنونی، چرخه‌ای معیوب ایجاد کرده که در صورت عدم رسیدگی، می‌تواند امنیت آبی و زیست‌محیطی کشور را چالش جبران ناپذیر تبدیل کند.
این دکترای اقلیم‌شناسی با اشاره به تغییر بارش‌ها در فصل زمستان گفت: در سال‌های اخیر به‌جای بارش برف، شاهد بارش باران در ارتفاعات هستیم و باران در مناطق کوهستانی قابلیت ذخیره بلندمدت ندارد و همان لحظه به‌صورت رواناب وارد پایین‌دست می‌شود اما برف مانند یک مخزن طبیعی عمل می‌کند و باید در طول فصل بهار آرام‌آرام ذوب شود تا منابع آب رودخانه‌ها را تأمین کند.
امیری با تأکید بر اینکه افزایش دما باعث کاهش پوشش برف بر روی قله‌ها و عقب‌نشینی برف‌مرز شده است، افزود: اگر به پایان زمستان‌های اخیر نگاه کنیم، می‌بینیم که پوشش برفی قله‌ها بسیار کمتر از گذشته است و این روند هر سال ادامه دارد. این به معنای از دست دادن ذخایر طبیعی آبی است.
افزایش بارش‌های رگباری و کاهش بارش‌های آرام و مفید
وی در توضیح تغییر الگوی بارش‌ها گفت: افزایش دما سبب می‌شود صعود هوا شدیدتر صورت بگیرد و ابرها در ارتفاعات بالاتر شکل بگیرند و نتیجه آن بارش‌های رگباری، لحظه‌ای و شدید است.
این اقلیم‌شناس بیان کرد: بارش رگباری نه‌تنها به تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی کمک نمی‌کند، بلکه با سرعت بالا جاری می‌شود، موجب سیلاب می‌شود و تنها خسارت برجای می‌گذارد و برای آنکه بارش‌ها مفید باشند و بتوانند وارد خاک شوند و ذخیره آب ایجاد کنند تا صعود ملایم‌تری صورت بگیرد.
تأثیر افزایش دما بر کشاورزی شمال؛ گسترش کشت دوم برنج
امیری با اشاره به اینکه افزایش دما طول فصل رشد را در شمال کشور افزایش داده، توضیح داد: زمستان زودتر گرم می‌شود و پاییز دیرتر سرد به همین دلیل کشاورزان در سال‌های اخیر امکان انجام کشت دوم برنج را پیدا کرده‌اند و افزایش دما این فرصت را ایجاد کرده، اما منابع آبی متناسب با این روند توسعه نیافته است.
وی هشدار داد: کشت دوم فشار شدیدی بر سفره‌های آب زیرزمینی وارد کرده است در حالی که بارش‌ها کاهش یافته، برداشت از چاه‌ها با شدت بیشتری انجام می‌شود و این روند پیامدهای ناگزیر و جبران‌ناپذیری دارد.
فشار بر مراتع و تغییر چرای دام
این کارشناس هواشناسی تصریح کرد: بر اثر افزایش دما و ذوب زودهنگام برف، مراتع خیلی زودتر سبز می‌شوند و دیرتر وارد فصل سرما می‌شوند و این موضوع باعث چرای طولانی‌مدت دامداران و تخریب مراتع شده است.
امیری خاطرنشان کرد: از بین رفتن پوشش گیاهی پیامدهای گسترده‌ای دارد، مرتع سالم مانند اسفنج عمل می‌کند و باران را آرام‌آرام جذب می‌کند اما وقتی پوشش گیاهی از بین برود، بارش‌های کوهستانی به جای نفوذ در خاک، تبدیل به رواناب و سیلاب می‌شوند این یعنی از دست رفتن منابع آبی و افزایش خطرات زیست‌محیطی.
ساخت‌وساز بی‌رویه در ارتفاعات و کاهش آب ورودی به پایین‌دست
وی یکی از عوامل تشدیدکننده بحران را افزایش ساخت‌وساز در مناطق کوهستانی و ییلاقی دانست و گفت: مصرف آب چشمه‌ها و رودخانه‌ها در همان ارتفاعات باعث می‌شود آبی که باید به پایین‌دست برسد و مصارف کشاورزی، صنعتی و شهری را تأمین کند، پیش از رسیدن مصرف شود و این روند تعادل طبیعی حوضه‌های آبریز را بر هم زده است.
این اقلیم‌شناس درباره وضعیت دریای خزر هشدار داد: پسروی آب دریای خزر در سال‌های اخیر تشدید شده است و افزایش دما سبب تبخیر بیشتر سطح دریا شده و از سوی دیگر ورودی آب از رود ولگا که مهم‌ترین منبع تغذیه خزر است، به دلیل گسترش کشاورزی و سدسازی در روسیه کاهش یافته است.
امیری افزود: وقتی آب دریا عقب‌نشینی می‌کند، مانند یک خلأ عمل می‌کند و سفره‌های آب زیرزمینی استان‌های ساحلی را به سمت خود می‌کشد؛ در نتیجه آب شیرین زیرزمینی از بین می‌رود و اگر هم پیشروی کند، شوری وارد خاک و سفره‌ها می‌شود. هر دو حالت برای شمال کشور تهدیدی بزرگ است.
چرخه معیوب گرمایش و فشار اقتصادی
وی مجموعه این عوامل را «چرخه‌ای معیوب» توصیف کرد و گفت: افزایش دما باعث کاهش بارش مفید، تشدید بارش‌های مخرب، کم شدن ذخایر برف و افزایش برداشت منابع آب شده است و از سوی دیگر شرایط اقتصادی کشاورزان و دامداران باعث می‌شود فشار بیشتری بر منابع طبیعی وارد کنند.
این کارشناس هواشناسی تأکید کرد: در چنین شرایطی دولت‌ها باید با ارائه بسته‌های حمایتی، بیمه‌های مؤثر و یارانه‌های هدفمند، کشاورز و دامدار را از وابستگی به برداشت بی‌رویه منابع طبیعی نجات دهند و هزینه این حمایت‌ها بسیار کمتر از خسارتی است که از نابودی سفره‌های آب زیرزمینی و فرونشست زمین به کشور تحمیل می‌شود.
هشدار درباره فرونشست؛ بحران غیرقابل بازگشت
امیری نسبت به فرونشست زمین هشدار داد و آن را «بی‌بازگشت‌ترین پیامد برداشت بی‌رویه آب زیرزمینی» خواند و افزود: وقتی سفره‌های زیرزمینی خالی شود، تخلخل خاک از بین می‌رود. این آسیب جبران‌پذیر نیست، حتی بارندگی‌های سنگین هم دیگر نمی‌توانند به عمق خاک نفوذ کنند و تغذیه سفره‌ها را انجام دهند. از آن پس هر بارشی فقط تبدیل به رواناب و خسارت می‌شود.
وی تأکید کرد: مدیریت بحران آب بدون توجه به عوامل اقلیمی، اجتماعی و اقتصادی ممکن نیست و باید با برنامه‌ریزی دقیق و حمایت‌های ساختاری از تداوم چرخه تخریب جلوگیری شود.
گفتگو: یاسر معافی
