به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «سفیر هراز»؛ به نقل از «بلاغ»، در دهه‌های گذشته، با هدف ارتقاء بهره‌وری در اراضی شالیزاری استان مازندران، طرحی با الگوبرداری از مدل ژاپنی دهه ۵۰ و ۶۰ میلادی با عنوان مرسوم «طرح ژاپنی» در میان کشاورزان مازندرانی در دستور کار وزارت جهاد کشاورزی قرار گرفت.
این طرح که قرار بود با مکانیزه‌سازی شبکه‌های آبیاری و ایجاد زیرساخت‌های پایدار، تولید برنج را در کشور متحول کند، در ابتدا با امیدواری فراوان آغاز شد. اما به‌رغم صرف منابع و زمان قابل توجه، امروز با گذشت بیش از یک دهه، تنها ۴۰ تا ۴۵ درصد از آن اجرایی شده و عملاً روند اجرای آن در مازندران متوقف شده است.
در این گزارش، به دلایل ناکامی این طرح، چالش‌های اجرایی، و درس‌هایی که از آن می‌توان گرفت، می‌پردازیم.
در همین رابطه بابک مومنی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران در گفتگو با خبرنگار بلاغ با اشاره به سابقه اجرای طرح ژاپنی در استان گفت: حدود ۱۳ تا ۱۴ سال پیش، این طرح با مشارکت معاونت آب و خاک وزارتخانه و با هدف اصلاح اراضی شالیزاری آغاز شد.
وی افزود: خود من بیش از یک دهه از عمر کاری‌ام را روی این پروژه صرف کرده‌ام. در ابتدا همه تصور می‌کردیم با اجرای این مدل که الگو گرفته از تجربیات کشور ژاپن در دهه ۵۰ و ۶۰ میلادی است، بتوانیم تحول بزرگی در کشاورزی استان رقم بزنیم.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران خاطرنشان کرد: اما این طرح به دلایل مختلفی از جمله عدم تناسب کامل با شرایط اقلیمی و فرهنگی ایران، مشکلات تامین منابع مالی، ضعف در اجرای دقیق و نبود به‌روزرسانی فنی، تنها به صورت محدود در برخی مناطق اجرا شد و نهایتاً در حدود ۴۰ تا ۴۵ درصد متوقف گردید.
ضعف مدل ژاپنی در شرایط امروز
مومنی ادامه داد: حتی خود ژاپنی‌ها هم دیگر از آن مدل قدیمی استفاده نمی‌کنند. آن‌ها امروز از سامانه‌های روبسته و مدیریت هوشمند منابع آب بهره می‌برند. در حالی‌که طرح ما همچنان با کانال‌های خاکی و روباز اجرا می‌شد که راندمان انتقال آب در بهترین حالت به ۳۰ درصد می‌رسد.
وی با اشاره به توقف کامل این طرح در استان گیلان نیز گفت: در گیلان طرح عملاً متوقف شده و در مازندران هم اگرچه در مناطقی مانند نوای‌محله فریدونکنار و جویبار نمونه‌هایی اجرا شد، اما با تمام کمبود منابع، اکنون نیاز به بازنگری و بازطراحی کامل داریم.
طرح جامع اصلاح زیرساخت‌های شالیزاری
رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران با تاکید بر لزوم روزآمدسازی این طرح گفت: الآن طرحی جامع تحت عنوان «اصلاح زیرساخت‌های شالیزاری» تعریف شده است که محورهای آن دقیق‌تر و متناسب با شرایط بومی است.
مومنی ادامه داد: این طرح شامل تأمین آب مطمئن از منابع بالادستی، احداث آب‌بندان، پمپاژ هوشمند، شبکه آبیاری با لوله، و استفاده از سامانه‌های آبیاری کم‌فشار است.
وی بیان کرد: در این الگو، بهره‌وری آب به ۷۰ تا ۹۰ درصد می‌رسد. ضمن اینکه زه‌آب تولیدی نیز قابل کنترل است و حتی مازاد آن می‌تواند با رعایت حقوق پایین‌دستی، به سیستم بازگردانده شود. این یعنی مدیریت هوشمند آب به معنای واقعی.
مخالفت با تغییر کاربری اراضی شالیزاری
رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران با انتقاد از تمایل برخی کشاورزان به تغییر کاربری زمین‌های اصلاح‌شده، عنوان کرد: وقتی دولت روی زمین شما هزینه می‌کند، یارانه می‌دهد، زیرساخت می‌سازد، انتظار دارد آن زمین صرفاً در مسیر تولید باقی بماند. شما نمی‌توانید امروز بگویید می‌خواهم برنج بکارم، دو سال دیگر مرغداری بزنم! این سرمایه ملی است، نه شخصی.
مومنی در پایان اذعان کرد: در بررسی مجوزهای تغییر کاربری، اولین نکته بررسی یکپارچگی اراضی است. وقتی منطقه‌ای سراسر اراضی درجه یک شالیزاری است، هیچ توجیهی برای صدور مجوز ساخت‌وساز وسط آن وجود ندارد. حتی اگر دلایل دیگر هم وجود داشته باشد، باز هم این موضوع باعث رد درخواست خواهد شد.
از تجربه به آینده
به گزارش بلاغ؛ طرح ژاپنی با وجود اهداف بلندپروازانه‌اش، به دلیل ناهماهنگی‌های اجرایی، عدم تطبیق با واقعیت‌های اقلیمی و ضعف در روزآمدی فناوری، نتوانست مأموریت خود را در مازندران به سرانجام برساند. با توقف این طرح، حالا امیدها به طرح جامع اصلاح زیرساخت‌های شالیزاری دوخته شده است؛ طرحی که با نگاهی بومی، استفاده از فناوری‌های جدید و مشارکت فعالانه کشاورزان، می‌تواند گامی بلند برای نجات برنج مازندران و امنیت غذایی کشور باشد.
طرح ژاپنی، با وجود اهداف توسعه‌ای بزرگ و نگاه فناورانه به زیرساخت‌های کشاورزی، به دلیل ناهماهنگی‌های اجرایی، نبود تأمین مالی پایدار، تغییر شرایط اقلیمی و ضعف در به‌روزرسانی ساختار فنی، نتوانست به جایگاه مورد انتظار برسد.
توقف اجرای این طرح پس از پیشرفت ناقص، نشان داد که الگوبرداری صرف از الگوهای خارجی بدون تطبیق با شرایط بومی، نمی‌تواند تضمین‌کننده موفقیت باشد.
اکنون، با تعریف طرح جامع اصلاح زیرساخت‌های شالیزاری با نگاه بومی و روزآمد، بار دیگر امید به تحول در کشاورزی مازندران زنده شده است؛ تحولی که تنها با انسجام مدیریتی، سرمایه‌گذاری هدفمند و مشارکت واقعی کشاورزان ممکن خواهد بود.
گزارش: مجتبی قربانی
انتهای خبر/
