به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «سفیر هراز»، به نقل از «بلاغ» تالاب بین‌المللی میانکاله، یکی از ارزشمندترین ذخایر زیست‌محیطی ایران و جهان، در سال‌های اخیر با بحرانی جدی به نام خشک شدن تدریجی روبه‌رو شده است.
این تالاب که در جنوب شرقی دریای خزر و در محدوده استان مازندران واقع شده، نه تنها زیستگاه گونه‌های نادر گیاهی و جانوری است، بلکه نقشی حیاتی در توازن اکولوژیک منطقه، معیشت جوامع محلی و مقابله با تغییرات اقلیمی دارد. خشک شدن این تالاب، زنگ خطری جدی برای محیط‌زیست ایران و ساکنان شمال کشور به شمار می‌رود.
میانکاله؛ گوهری طبیعی با اهمیت جهانی
تالاب میانکاله از سال ۱۳۵۴ در فهرست ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره یونسکو ثبت شده و یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های پرندگان مهاجر، به‌ویژه قو، فلامینگو، غاز خاکستری، پلیکان و اردک‌ها محسوب می‌شود. همچنین این تالاب مأمن انواع خزندگان، پستانداران، ماهیان و گیاهان نادر است. میانکاله به عنوان سپری در برابر پیشروی آب شور دریای خزر به داخل دشت‌های کشاورزی مازندران عمل می‌کند و با تنظیم آب و رطوبت منطقه، در حاصلخیزی خاک و حفظ تنوع زیستی نقش کلیدی دارد.
دلایل خشک شدن تدریجی تالاب
علت‌های متعددی در خشک شدن میانکاله نقش دارند که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به
کاهش ورودی آب‌های سطحی و رودخانه‌ای اشاره کرد که بسیاری از رودخانه‌هایی که آب مورد نیاز تالاب را تأمین می‌کردند، یا تغییر مسیر داده شده‌اند یا به دلیل برداشت بی‌رویه آب برای مصارف کشاورزی و صنعتی، دیگر توان تغذیه تالاب را ندارند.
خشکسالی‌های پیاپی، افزایش دمای هوا و کاهش بارش‌های مؤثر در سال‌های اخیر، منجر به تبخیر بیشتر و کاهش سطح آب تالاب شده است.
ورود پساب‌های کشاورزی و فاضلاب شهری به اکوسیستم تالاب، باعث کاهش کیفیت آب و تسریع روند تخریب زیستگاه شده است و اجرای پروژه‌هایی مانند ساخت جاده، اسکله یا تأسیسات گردشگری بدون ارزیابی زیست‌محیطی، پیکره تالاب را تحت فشار قرار داده‌اند.
تبعات زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی
خشک شدن تالاب میانکاله، تبعاتی چندوجهی برای استان مازندران و کل کشور خواهد داشت.
انقراض یا مهاجرت پرندگان مهاجر، نابودی زیستگاه گونه‌های جانوری نادر و بر هم خوردن زنجیره غذایی از مهم‌ترین پیامدهای زیست‌محیطی این بحران است و با خشک شدن بستر تالاب، ذرات ریز خاک به راحتی در هوا پراکنده شده و منجر به پدیده‌هایی چون ریزگردها می‌شوند که پیامدهای منفی برای سلامت عمومی دارند.
میانکاله یکی از جاذبه‌های طبیعی گردشگری است و تخریب آن منجر به کاهش درآمدهای گردشگری و فرصت‌های اشتغال مرتبط می‌شود.
به گزارش بلاغ، با پیگیری و جریان‌سازی رسانه‌ها، استاندار مازندران هفته قبل به همراه جمعی از مسئولان از شبه جزیره میانکاله بازید کرد و به صورت میدانی در جریان آخرین وضعیت قرار گرفت.
در همین راستا نیز اولین جلسه کارگروه هماهنگی و مدیریت تالاب‌های استان با اولویت تالاب میانکاله با حضور استاندار و نمایندگان نهادهای ملی و مسئولان استان برگزار شد.
آغاز همکاری مشترک با گلستان
استاندار مازندران در حاشیه این جلسه در گفتگو با خبرنگار بلاغ با اشاره به وضعیت بحرانی تالاب میانکاله از تدوین برنامه‌ای جامع برای احیای این تالاب بین‌المللی خبر داد و گفت: تالاب میانکاله حدود ۶۸ هزار هکتار وسعت دارد که در گذشته نزدیک به ۴۵ هزار هکتار آن پوشیده از آب بود، اما متأسفانه در حال حاضر تنها حدود ۳۰ هزار هکتار از آن باقی مانده و بیش از ۱۵ هزار هکتار از اراضی آبی آن به خشکی تبدیل شده است.
.jpg)
مهدی یونسی‌رستمی با بیان اینکه احیای تالاب میانکاله یکی از اولویت‌های مهم زیست‌محیطی استان مازندران است، افزود: در حال حاضر جلسات متعددی با حضور مسئولان ذی‌ربط، کارشناسان محیط زیست، دستگاه‌های اجرایی و متخصصان حوزه منابع آب و طبیعی برگزار کرده‌ایم تا بتوانیم تصویر دقیقی از وضعیت موجود ترسیم کنیم و راهکارهای اجرایی و مؤثر برای بازگرداندن حیات به تالاب ارائه دهیم.
وی تصریح کرد: در این جلسات، ابتدا به شناسایی دقیق چالش‌ها و تهدیدهای موجود پرداختیم، از جمله کاهش شدید ورودی آب، برداشت‌های بی‌رویه، تغییرات اقلیمی و برخی فعالیت‌های انسانی مخرب و سپس فرصت‌های موجود برای احیای تالاب از منظر منابع طبیعی، ظرفیت‌های فنی و مشارکت‌های بین‌استانی و ملی مورد بررسی قرار گرفت.
استاندار مازندران با تأکید بر لزوم همکاری‌های منطقه‌ای گفت: در گام بعدی، با توجه به نقش کلیدی استان گلستان در حوزه آبریز و تأثیرات متقابل این دو استان بر یکدیگر، برنامه‌ریزی برای برگزاری یک نشست مشترک با مسئولان و کارشناسان استان گلستان در دستور کار قرار گرفته است چرا که هدف ما از این نشست مشترک، تدوین یک راهکار عملیاتی و هم‌افزایی میان دو استان برای نجات تالاب میانکاله است.
وی با اشاره به اینکه احیای تالاب میانکاله نه تنها یک وظیفه زیست‌محیطی، بلکه یک ضرورت اقتصادی و اجتماعی برای منطقه است، خاطرنشان کرد: امیدواریم با همدلی، برنامه‌ریزی علمی و استفاده از ظرفیت‌های ملی و بین‌المللی، بتوانیم این سرمایه گران‌بهای طبیعی را حفظ و بازآفرینی کنیم.
تنها راهکار نجات، انتقال هدفمند آب و مدیریت یکپارچه است
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست مازندران نیز ضمن هشدار نسبت به وضعیت بحرانی تالاب میانکاله و خلیج گرگان، خواستار تسریع در اجرای طرح‌های احیایی با مشارکت همه دستگاه‌ها شد.
.jpg)
حسینعلی ابراهیمی‌کارنامی، با اشاره به جایگاه ویژه مازندران در تاریخ حفاظت محیط‌زیست گفت: مازندران خاستگاه نخستین کنوانسیون جهانی حفاظت از تالاب‌ها یعنی کنوانسیون رامسر است و این موضوع اگرچه مایه افتخار است، اما مسئولیتی سنگین برای ما ایجاد کرده است که در شرایط کنونی، نیازمند اقدام جدی و سریع است.
۱۵ هزار هکتار از میانکاله خشک شده است
وی در ادامه اظهار کرد: در مازندران دو تالاب ثبت‌شده در کنوانسیون رامسر داریم تالاب میانکاله و خلیج گرگان و تالاب فریدونکنار. از وسعت تقریبی ۴۸ هزار هکتاری مجموعه میانکاله–گرگان، بیش از ۱۵ هزار هکتار آن در ضلع غربی دچار خشکی شده است و علاوه بر این، سواحل شمالی و جنوبی نیز درگیر بحران خشکسالی هستند.
دلایل چرایی خشک شدن میانکاله
مدیرکل محیط‌زیست مازندران با تشریح دلایل خشک شدن میانکاله گفت: پدیده تغییر اقلیم تأثیر جدی بر منطقه گذاشته است، اما همزمان شاهد عدم مدیریت صحیح منابع آب، برداشت‌های بی‌رویه از منابع سطحی و زیرزمینی، ورود انواع آلاینده‌ها، نبود طرح آمایش سرزمین، و رواج کشت‌های غرق‌آبی و پرمصرف در حوزه آبریز هستیم.
ابراهیمی‌کارنامی با بیان اینکه بخش عمده‌ای از آب شیرین تالاب از طریق رودخانه‌ها تأمین می‌شد، گفت: امروز متأسفانه ورودی آب رودخانه‌ای بسیار کاهش یافته و کیفیت آن هم مناسب نیست. در حوزه آبخیز تالاب بیش از ۵ هزار حلقه چاه وجود دارد که سالانه حدود ۹۰ میلیون متر مکعب آب از آنها برداشت می‌شود.
وی اضافه کرد: حدود ۳۰ میلیون مترمکعب آب نیز در آب‌بندان‌ها، مزارع پرورش ماهی و کشت‌های آب‌بر مهار می‌شود که عملاً مانع رسیدن آب به تالاب است و در کنار این، اختلاف‌نظرهایی نیز با شرکت آب منطقه‌ای بر سر آمار و میزان برداشت‌ها وجود دارد.
انتقال آب از غرب، راهکار اصلی نجات میانکاله
ابراهیمی‌کارنامی با تأکید بر راهکارهای موجود برای نجات تالاب گفت: با توجه به ساحلی بودن میانکاله و اتصال آن به دریای خزر، امکان احیای آن وجود دارد، مطالعات مفصل انجام شده و برنامه‌های احیایی آماده و راهکار اصلی، پمپاژ آب از ضلع غربی تالاب است.
وی با اشاره به پروژه انتقال آب که در ستاد ملی تالاب‌ها در اواخر سال ۱۴۰۳ به تصویب رسیده، افزود: یکی از چالش‌های فعلی، تعیین محل دقیق برداشت آب است. گزینه‌هایی مثل استفاده از اسکله بندر مطرح شده‌اند، اما به دلیل پایین‌رفتن سطح آب خزر، مشکلات فنی دارند چرا که بر اساس انتخاب محل، هزینه اجرای پروژه بین چند ۱۰ تا چند صد میلیارد تومان متفاوت خواهد بود.
مدیرکل محیط‌زیست مازندران با اشاره به پروژه تأمین آب از منابع شیرین حوزه‌های مجاور گفت: وزارت نیرو انتقال ۴۸ میلیون متر مکعب آب از رودخانه‌های تجن و نکارود در فصل غیرزراعی را تصویب کرده است در صورت اجرای کامل، می‌توان میانکاله را از نظر زیست‌محیطی احیاشده تلقی کرد.
ابراهیمی‌کارنامی افزود: در سال‌های نرمال، میانکاله به ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب در سال نیاز دارد در دوره‌های خشکسالی، این رقم به ۳۶۰ میلیون متر مکعب می‌رسد و در حال حاضر اگر تنها ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب شیرین تأمین شود، می‌توان احیای واقعی تالاب را شاهد بود.»
هماهنگی با استان گلستان؛ لازمه موفقیت
وی با بیان اینکه نجات میانکاله بدون همکاری استان گلستان ممکن نیست، گفت: ارتباط تالاب با دریا از طریق سه کانال در استان گلستان (چپاقلی، خوزینی، عاشوراده) است، با اینکه اقدامات گلستان در بهبود کیفیت آب مؤثر بوده، اما برای افزایش حجم آب تأثیر چندانی نداشته‌اند. هزینه‌های انجام‌شده اگر در پمپاژ آب صرف می‌شد، نتایج بهتری می‌داشتیم.»
مدیرکل محیط‌زیست استان مازندران با هشدار نسبت به تبدیل میانکاله به کانون ریزگردها گفت: اگر روند خشکی ادامه یابد، مردم شرق مازندران و غرب گلستان تحت تأثیر مستقیم قرار خواهند گرفت، این بحران نه فقط تهدیدی زیست‌محیطی، بلکه تهدیدی برای کشاورزی، شیلات، گردشگری و سلامت عمومی مردم است.
ابراهیمی‌کارنامی خاطرنشان کرد: دستگاه‌های اجرایی باید نسبت به تکالیف خود در قبال احیای تالاب عمل کنند. برخی تعارضات بین برنامه‌های ملی و استانی وجود دارد که باید با گفت‌وگو حل شوند.
وی بیان کرد: وزارت نیرو قول داده تا انتهای مسیر احیای میانکاله همراه باشد و ما فقط اراده، هماهنگی بین‌بخشی و تأمین اعتبار می‌خواهیم تا این پروژه به سرانجام برسد.
چه باید کرد؟
برای نجات تالاب میانکاله، مجموعه‌ای از اقدامات هماهنگ، فوری و علمی لازم است. از جمله این اقدامات می‌توان به احیای حق‌آبه طبیعی تالاب، جلوگیری از فعالیت‌های غیرمجاز در محدوده آن، اجرای طرح‌های مدیریت مشارکتی با جوامع محلی، بازبینی در طرح‌های توسعه‌ای و پیگیری جدی از سوی دستگاه‌های نظارتی اشاره کرد.
همچنین آموزش و آگاه‌سازی عمومی درباره اهمیت تالاب‌ها و پیامدهای تخریب آنها، می‌تواند در تغییر رفتارها و جلب حمایت عمومی مؤثر باشد.
تالاب میانکاله، میراث طبیعی گرانبهایی است که هم به لحاظ بوم‌شناسی و هم فرهنگی، بخشی از هویت مازندران و ایران است. خشک شدن آن، تنها از دست رفتن یک منبع آب نیست؛ بلکه نشانه‌ای از بحران گسترده‌تر در رابطه انسان با طبیعت است. اگر امروز برای نجات این تالاب اقدامی نکنیم، فردا شاید برای جبران آن خیلی دیر باشد.
گزارش – یاسر معافی
