به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «سفیر هراز»، به نقل از «بلاغ» میانکاله، یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های حیات وحش و مناطق حفاظت‌شده ایران، است که سالیان متمادی در سایه پناهگاهی امن برای نیم میلیون پرنده از انواع مرغابی، فلامینگو، پلیکان، پاخاکستری، قوی، انواع اردک، لک لک، درنای خاکستری، عقاب دریایی از آن به عنوان «بهشت پرندگان» یاد می‌شود؛ این تالاب بین‌المللی که مأمنی ارزشمند برای گونه‌های متعدد جانوری و آبزی و حتی گیاهی است اکنون با تهدید جدی خشکسالی، در آستانه از دست دادن اکوسیستم ارزشمند خود است.
خشکسالی در ۱۵ هزار هکتار از تالاب میانکاله که نخستین تالاب ثبت‌شده در کنوانسیون رامسر است، نگرانی‌ها را برای مسئولان به همراه داشته است. این تالاب با مساحت ۴۸ هزار هکتار در حال حاضر با کاهش شدید سطح آب و بحران خشکی مواجه شده است. در صورتی که اقدامات فوری برای احیای آن صورت نگیرد، احتمال قرار گرفتن این تالاب در لیست مونترو (لیست تالاب‌های آسیب‌دیده و در حال نابودی) وجود دارد.
خشکسالی در میانکاله به‌ویژه در قسمت‌های غربی و سواحل شمالی و جنوبی تأثیرگذار بوده و احتمال تبدیل این نواحی به کانون ریزگردها می‌رود.
مهدی یونسی‌رستمی استاندار مازندران در بازدید اخیر از شبه جزیره میانکاله اظهار کرد: در حال حاضر ۱۵ هزار هکتار از ۴۵ هزار هکتار پهنه آبی تالاب میانکاله رو به خشکی رفته که باید برای برون رفت آن تلاش کرد.
وی افزود: با توجه به تنش آبی در شرق مازندران آب کشاورزی شرق از سد گلورد حل شد و باید به سمت رفع مشکلات در بخش آب شرب برویم.
استاندار مازندران با بان اینکه با استفاده از توان کارشناسان محیط زیست به دنبال احیای تالاب هستیم؛ افزود: امیدواریم کار‌هایی انجام دهیم تا از خشکی بیشتر تالاب جلوگیری کنیم.
یونسی رستمی با بیان اینکه به دنبال راه حل برای احیای میانکاله و برون رفت از مشکلات هستیم، اعلام کرد: برای برون رفت از مشکل خشکی تالاب هم بااستفاده از توان نیرو‌های متخصص باید چاره اندیشی شود که در حال بررسی است.
«تغییرات اقلیمی» متهم اول خشکسالی میانکاله
داریوش عبادی مدیرعامل انجمن محیط زیستی مازندران در این باره و اما و اگرهای خشکسالی میانکاله به خبرنگار بلاغ، گفت: دلیل اصلی خشکسالی تالاب میانکاله را می‌توانیم تغییرات اقلیمی بدانیم که شامل مواردی نظیر پسروی دریای خزر، گرم شدن زمین، سدسازی‌های صورت گرفته بر روی رودخانه ولگا در روسیه و کاهش نزولات جوی می‌شود.
وی افزود: اما یکسری اتفاقاتی نیز در داخل کشور در حوزه میانکاله رخ داده است که بی تاثیر نبوده است که این موارد حتی تاثیرات به مراتب اساسی‌تری را در خشکسالی تالاب، داشته‌اند.
مدیرعامل انجمن محیط زیستی مازندران خاطرنشان کرد: اساسا آبهای سطحی و روان آب‌هایی که در گذشته به سمت میانکاله می‌آمد را به نوعی در مسیر مهار کردیم و مانع از ورود آن به تالاب با ایجاد آب‌بندان‌ها و مصارفی که در مسیر کانال‌ها و رودخانه‌ها صورت گرفت، شدیم.
این کنشگر محیط زیست و منابع طبیعی ادامه داد: کانال‌ها و مسیرهایی که به سمت تالاب میانکاله جاری بودند، متاسفانه مسدود کردیم و گرچه اخیرا تالاب‌های منتهی به تالاب، لایروبی شده است اما هنوز گزارش دقیقی از نتیجه آن که موثر بوده یا خیر، به دست نیامده است.
عبادی گفت: شواهد نشان می‌دهد که این کانال‌ها مجددا پر شده است و دیگر آن کارکرد مود انتظار را ندارد و انتظارات به نوعی برآورده نشده است.
وی افزود: به عقیده دوستداران محیط زیست و کارشناسان، پمپاژ آب از دریای خزر به سمت تالاب که یکی دیگر از پیش‌بینی‌ها و پیشنهادات کارشناسان و مدیران محیط زیست، برای برون‌رفت از وضع موجود است بنظر نمی‌رسد که با توجه به غلظت و شوری دریای خزر، راه‌حل مناسبی باشد.
فقدان مدیریت جامع مستقل در میانکاله
مدیرعامل انجمن محیط زیستی مازندران خاطرنشان کرد: گزارش‌هایی که وجود دارد نشان می‌دهد که ۱۵ هزار هکتار از ۴۵ هزار هکتار وسعت تالاب یعنی حدود یک‌سوم پهنه آبی تالاب دچار خشکسالی شده است، ولی آخرین آمارهای استخراج شده نشان می‌دهد که نیمی از تالاب دچار بحران خشکسالی است و این عددها با یکدیگر متفاوت است.
این کنشگر محیط زیست و منابع طبیعی با بیان اینکه چیزی که مسلم است آن است که هم اکنون با خشک شدن تالاب دست به گریبان هستیم و این تالاب که در سال ۱۳۵۴ به عنوان یک ذخیره‌گاه زیستی تالاب میانکاله در فهرست پناهگاه حیات وحش قرار گرفته است و میزبان افزون بر ۱۰۰ گونه پرندگان مهاجر و بومی و آبزی و نیز ۳۰ گونه پرنده مهاجر زمستان گذران است که متاسفانه با وضع موجود، دچار مشکل شده است؛ ادامه داد: یکی از عواملی که موجب تشدید بحران خشکسالی در تالاب شده است، وجود چاه‌های غیرمجاز و عدم مدیریت منابع آبی است؛ در واقع در این موضوع، هیچ فکری نکردیم و هیچ کاری نیز انجام نشده است.
عبادی بیان کرد: پیشنهاد می‌کنم که وزارت نیرو در شرایط پیچیده کنونی، رأسا به این موضوع ورود کند و برای میانکاله، راه حلی را بیابد؛ چرا که این مشکل نه با سدسازی و نه با لایروبی کانال‌ها، مرتفع نخواهد شد و حداقل باید نیمی از چاه‌های غیرمجاز موجود در منطقه، پلمب شوند و در گام بعدی، از ایجاد آب‌بندان‌های جدید در مسیر آبراه‌ها، جلوگیری شود و در واقع یک مدیریت جامعی در پهنه آبی میانکاله، اتفاق بیفتد.
وی در خصوص راهکارها و پیشنهادات در حوزه رفع بحران خشکسالی تالاب میانکاله به خبرنگار ما گفت: مهم‌ترین کار مدیریت منابع آبی پهنه آبی میانکاله است که باید به طور ویژه تحت نظر وزارت نیرو قرار گیرد تا بتواند آب مورد نیاز میانکاله را تامین کنند؛ البته پلمب چاه‌های غیرمجاز و مدیریت در بخش مصارف آبی باغی و کشاورزی نیز بسیار حائز اهمیت است.
مدیرعامل انجمن محیط زیستی مازندران متذکر شد: طوفان ریزگرد را در میانکاله شاهد هستیم که یکی از دلایل آن این است که طی سالیان اخیر، دخالت‌های انسانی از سوی کشاورزان، دامداران بومی و گردشگران به طور محسوسی افزایش یافته است که تمامی این اقشار، بر روی میانکاله اثرات مخربی داشته است.
این کنشگر محیط زیست و منابع طبیعی با بیان اینکه تالاب میانکاله تنها از آن مازندران نبوده بلکه متعلق به کشور و یکی از مناطق امن حیات وحش دنیا است؛ ادامه داد: بهره‌برداری از انار، شکستن درختان، نابود کردن پوشش گیاهی، آتش‌سوزی‌های مکرر و سریالی در کنار بحران خشکسالی، وضعیت میانکاله را طی سالیان اخیر با شرایط نامساعدی مواجه کرده است که می‌بایست حفاظت همه جانبه از آن صورت گیرد.
عبادی با بیان اینکه میانکاله نیازمند مدیریت جامع و مشارکتی همه‌جانبه بوده و نباید در دو استان مازندران و گلستان دارای دو مدیریت مستقل و مجزا باشد؛ یادآور شد: میانکاله باید به عنوان یک مجموعه مستقل تحت حفاظت سازمان محیط زیست قرارگیرد تا بتواند در کنار سایر پیشنهادات ارائه شده، از وضع موجود نجات پیدا کند.
روح‌الله اسماعیلی معاون محیط زیست طبیعی اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران نیز در این رابطه در گفتگو با خبرنگار بلاغ اظهار کرد: اتفاق کاهش سطح آب تالاب که ناشی از پسروی و کاهش تراز سطح دریای خزر است یک اتفاق دوره‌ای است که در دهه‌های قبلی هم رخ داده و هر چند دهه یکبار، اتفاق خواهد افتاد.
وی افزود: در این اتفاق، چندان عوامل انسانی در آن دخیل نبوده و بستگی به کاهش تراز آب دریای خزر دارد.
معاون محیط زیست طبیعی اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران خاطرنشان کرد: وضعیت موجود ما این است که مساحت ۴۵ هزار هکتاری تالاب میانکاله و خلیج گرگان در حالت فعلی به حدود ۳۰ هزار هکتار رسیده است؛ یعنی حدود ۱۵ هزار هکتار از تالاب، خشک شده است.
اسماعیلی ادامه داد: عمده این خشکی، نمود آن در استان مازندران است، چرا که تالاب به لحاظ شیب طبیعی، از غرب به شرق و یا به نوعی از مازندران به گلستان است و قسمت‌های کم عمق تالاب در استان مازندران، واقع شده است؛ از این جهت، بحث خشکی را بیشتر در استان مازندران، به چشم می‌بینیم.
وی بیان کرد: اگر پسروی دریای خزر با همین شدتی که طی سالیان اخیر ادامه یابد، این خشکسالی، شدیدتر خواهد شد و اکنون بنا بر پیش‌بینی‌ها که بنا بود سالانه ۱۰ سانتیمتر تراز آب دریا کاهش یابد در سال گذشته بیشتر از ۳۰ سانتیمتر یعنی سه برابر کاهش یافته است و حال به این وخامت، افزایش تبخیر آب دریا و نیز کاهش ورودی آب شیرین به تالاب را اضافه کنید.
معاون محیط زیست طبیعی اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران با این توضیح که باید در گذشته این مسئله پیش‌بینی می‌شد که ممکن است تالاب، دچار بحران خشکسالی شود؛ گفت: متاسفانه آن‌قدر در پهنه جنوبی تالاب، در طول سالیان متمادی، فعالیت‌های آب‌بر نظیر پرورش ماهی به مساحت حدود ۴ هزار هکتار به عمق دو متر با ذخیره‌سازی ۳۰ میلیون متر مکعب آب، وجود ۵ هزار حلقه چاه با ذخیره‌سازی ۹۰ میلیون متر مکعب آب زیرزمینی مستقر شده است که موجب شده یا آب شیرینی وجود ندارد و یا آب شیرین به تالاب نمی‌رسد.
اسماعیلی اشاره کرد: مضاف اینکه وسعت زیادی از مزارع که در گذشته به کشت پنبه اختصاص داشت با تغییر الگوی کشت، اکنون در آن، کشت برنج می‌شود و حتی در برخی مناطق، کشت دوم نیز صورت می‌گیرد.
وی عنوان کرد: تمامی این موارد نشان می‌دهد که در حوزه آبریز بالادست، برنامه‌ریزی مناسبی نداشتیم و لذا به تالاب، فشار آوردیم که ماحصل آن، خشکسالی کنونی تالاب است.
معاون اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران، اعلام کرد: نکته دیگر آنکه کانال‌ها و نهرهای فصلی منتهی به میانکاله نیز توسط مردم به سمت اراضی کشاورزی و شالیزاری هدایت شده است و اگر مازاد مصرف آنان، آبی باقی بماند به سمت میانکاله، سرزیر می‌شود.
.jpg)
آیا انتقال آب سد گلورد و شهید رجایی به میانکاله ممکن است؟
اسماعیلی تاکید کرد: تمامی اتفاقات و نتایج موجود نشان می‌دهد که در گام نخست، دستگاه‌های اجرایی استان، تالاب میانکاله را جدی نگرفته‌اند و دوم اینکه هر سازمانی، شرح وظایف و فعالیت سازمانی خود را پیش برد و به نتایج و صدمات آن به تالاب، توجهی نشده است.
وی افزود: به طور نمونه، شیلات جهت افزایش تولید در سطح برای پرورش ماهی، مجوزات متعددی را صادر و حق‌آبه‌های جدیدی برای آن تعریف شد، این در حالی است که از آن سو، پذیرش مردم برای تغییر الگوی کشت تحت پوشش جهاد کشاورزی به خوبی صورت نگرفت و در کنار آن، به درخواست‌های محیط زیست برای تامین حق‌آبه میانکاله توجهی نشد و تمامی این موارد، دست به دست هم داد تا تنش آبی در میانکاله، تشدید شود.
معاون اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران، اذعان کرد: سد گلورد به عنوان یک منبع بالادست آبی میانکاله محسوب می‌شود اما حوزه آبریز آن، از این جهت که به سمت میانکاله نیست، در گذشته آبی از حوزه نکارود، وارد تالاب نمی‌شد؛ اما چون کانال انتقال آب سدگلورد برای اراضی زراعی پایین دست ایجاد شده است، در فصل غیر زراعی، این سد فرصت بسیار خوبی برای تزریق آب شیرین به تالاب میانکاله است که باید بدان توجه کرد.
اسماعیلی در خصوص برخی اظهارات مبنی بر انتقال آب سد شهید رجایی ساری به تالاب میانکاله، خاطرنشان کرد: گرچه کانال‌های بتنی انتقال آب برای اراضی زراعی تا جنوب میانکاله وجود دارد اما اگر نظارتی وجود نداشته باشد، به دلیل هدایت آب کانال توسط مردم به اراضی زراعی و باغی، حق آبهای از آن به میانکاله نخواهد رسید؛ لذا مستلزم نظارت روزانه نیروی انسانی است که امری سخت و بعید بنظر برسد.
وی اشاره کرد: تمامی مشکلات و بحران‌های موجود تالاب میانکاله دست به دست هم داد تا ستادی در سطح کشور به نام «ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب‌های کشور» برای احیای تالاب‌های کشور از جمله میانکاله به ریاست معاون اول رئیس جمهور شکل بگیرد که در گذشته وجود نداشته و از زمان دولت سیزدهم شکل گرفت.
معاون اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران، گفت: کارگروه احیای میانکاله در این ستاد شکل و دستگاه‌های اجرایی در سطح ملی در آن عضو هستند که یک نسخه به عنوان « برنامه پنج ساله احیای تالاب میانکاله» در آن تهیه و تدوین شد که بسیاری از موارد این برنامه نظیر تامین حق آبه، انتقال و پمپاژ آب از دریا، مطالعه و تعیین حریم و حد بستر، ممیزی مراتع، تغییر رویه کشت در اراضی جنوبی، احداث تصفیه آبهای شهری و مواردی از این دست علیرغم تصویب، در عمل اجرایی نشد چراکه همه این گزینه‌ها مستلزم تامین اعتبار بودند.
اسماعیلی اذعان کرد: تالاب میانکاله یک تالب لب شور است که باید در کنار انتقال آب شور دریای خزر، آب شیرین نیز از ضلع غربی وارد تالاب و در یک نقطه اختلاط و وارد تالاب شود؛ البته تقسیم تالاب به دو بخش مجزا با مصالح بومی و سازگار و هدایت سر ریز آب یک قسمت به قسمت دیگر نیز یکی دیگر از پیشنهادات راهکارها برای تامین آب و مرطوب نگه داشتن بخش خشک شده تالاب برای پیشگیری از ریزگردها است.
وی متذکر شد: اگر وفاق میان دستگاه‌های اجرایی، مسئولان و مردم درون استان، شکل بگیرد، می‌توان متصور بود که اتفاقات خوبی برای میانکاله رخ دهد و از وضعیت کنونی، نجات یابد.
.jpg)
تسریع در اجرای مصوبات ستاد ملی برای احیای خلیج گرگان و تالاب میانکاله
در همین رابطه، مهدی یونسی رستمی، استاندار مازندران با احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور در محل دفتر استانداری مازندران در تهران دیدار و گفت‌وگو کرد.
مهدی یونسی رستمی در این دیدار با تأکید بر تعهد جدی استان نسبت به حفظ و احیای تالاب‌های ارزشمند شمال کشور، خاطرنشان کرد: احیای خلیج گرگان و تالاب میانکاله صرفاً یک مطالبه محیط زیستی نیست، بلکه ضرورتی برای امنیت معیشت جوامع محلی، اقتصاد گردشگری و حفاظت از منابع طبیعی استان است.
وی ادامه داد: از همه ظرفیت‌های مدیریتی و اجرایی برای پیشبرد مصوبات ملی سازمان حفاظت محیط زیست حمایت خواهیم کرد.
نماینده عالی دولت در استان مازندران اظهار کرد: با توجه به شرایط ویژه محیط زیستی و اقلیمی مازندران، همه طرح‌های زیرساختی و توسعه‌ای این استان باید پیوست زیست‌محیطی داشته باشند.
یونسی رستمی بر لزوم استفاده از روش‌های علمی و تقویت اطلاع‌رسانی برای حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیستی استان تاکید کرد و گفت: حفاظت از محیط زیست بدون برنامه‌ریزی علمی و جلب مشارکت عمومی امکان‌پذیر نیست.
گفتنی است در این جلسه مقرر شد هماهنگی‌های لازم میان دستگاه‌های ملی و استانی برای تسریع در اجرای مصوبات ستاد ملی و خاصه شروع مطالعات فاز اجرایی انتقال آب دریا صورت پذیرد.
این نشست با هدف بررسی روند اجرای مصوبات ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب‌های کشور درباره احیای خلیج گرگان و تالاب میانکاله برگزار شد.
در این دیدار، محمدرضا کنعانی، سرپرست اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران، گزارشی از آخرین وضعیت محیط زیستی این زیست‌بوم حساس و اقدامات انجام‌شده در راستای اجرای مصوبات ارائه داد.
لاهیجان‌زاده در این نشست با تأکید بر اهمیت خلیج گرگان و تالاب میانکاله در امنیت محیط زیستی و اقتصادی شمال کشور گفت: «اجرای دقیق و به‌موقع مصوبات ستاد ملی، به‌ویژه در زمینه احیای هیدرولوژیکی و مدیریت منابع آبی، نیازمند حمایت یکپارچه و مستمر استان است. در شرایط کنونی، تمرکز ما بر آغاز هرچه سریع‌تر مطالعات فاز اجرایی انتقال آب از خزر و تکمیل اقدامات بین‌بخشی است.
به گزارش بلاغ؛ در دل طبیعت بکر شرق مازندران، جایی که گردن‌های ظریف فلامینگوها سال‌ها تصاویر زیبا و نادری از هم‌زیستی حیات وحش با طبیعت را ترسیم کرده است، امروز صدای مهیب زنگ خطر فاجعه‌ای خاموش به گوش می‌رسد؛ شبه‌جزیره میانکاله، یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های طبیعی ایران، در آستانه خفگی قرار دارد!
گزارش از مجتبی قربانی
