به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «سفیر هراز؛ به نقل از «بلاغ» استان مازندران به‌طور پیوسته با بحران جمعیتی روبه‌رو شده است. کاهش نرخ باروری و زادآوری، پدیده‌ای که به‌طور مستقیم به کاهش نسل و پیری جمعیت منجر می‌شود، یکی از نگرانی‌های اصلی مسئولان و کارشناسان اجتماعی است. این تغییرات نه‌تنها به‌طور قابل‌توجهی در حال تغییر ساختار اجتماعی استان هستند، بلکه به‌ویژه در بخش‌های اقتصادی، منابع انسانی و خدمات اجتماعی نیز چالش‌های جدیدی به وجود می‌آورد.
پیری جمعیت، کاهش نیروی کار جوان و افزایش نیاز به خدمات بهداشتی و اجتماعی از تبعات این روند نگران‌کننده است که ممکن است در آینده‌ای نه‌چندان دور، اثرات منفی خود را بر تمامی جوانب زندگی مردم مازندران بگذارد. در این میان، نهادهای مختلف باید اقدامات عاجل و مؤثری انجام دهند تا از این بحران جلوگیری کرده و روند منفی موجود را معکوس کنند.
برای فهم دقیق‌تر ابعاد این بحران و چالش‌های آن، به سراغ دو کارشناس حوزه جمعیت مرکز بهداشت و درمان شهرستان رامسر رفته‌ایم تا به بررسی عواملی که باعث کاهش نرخ باروری در استان شده‌اند، چالش‌های اجتماعی و اقتصادی ناشی از آن و راهکارهای موجود برای مقابله با این بحران بپردازیم.
فرصت زیادی برای نجات جمعیت ایران نداریم
راضیه مشعشعه گوهری کارشناس مامایی و جوانی جمعیت مرکز بهداشت و درمان شهرستان رامسر در گفتگو با خبرنگار بلاغ ضمن اشاره به وضعیت نگران‌کننده جمعیت در ایران، تاکید کرد که بحران کاهش نرخ باروری و پیری جمعیت نه تنها در استان و کشور ما بلکه در سراسر جهان تبدیل به یک چالش و معضل بزرگ شده است و جهان در معرض خطر انقراض جمعیت قرار دارد.
وی در این خصوص اظهار داشت: سیاست‌های جمعیتی در دهه ۹۰ میلادی در سراسر جهان بر مبنای کاهش جمعیت بود و شعار معروف «فرزند کمتر، زندگی بهتر» رواج داشت، اما کارشناسان جمعیتی در سطح جهانی به سرعت به بحران سالمندی و کاهش جمعیت پی بردند.
این کارشناس جوانی جمعیت با توضیح مفاهیم نرخ باروری کلی و نرخ جایگزینی جمعیت گفت: نرخ باروری کلی یعنی تعداد فرزندانی که هر زن می‌تواند در دوران باروری خود داشته باشد و نرخ جانشینی جمعیت یعنی هر زوج به طور متوسط باید دو فرزند داشته باشند تا جمعیت پایدار بماند. وقتی نرخ باروری زیر دو باشد، جمعیت در خطر انقراض قرار می‌گیرد.
گوهری افزود: سال ۲۰۲۳ سازمان جهانی بهداشت رسماً به همه کشورها هشدار داد که باید فکری به حال جوان نگه داشتن جمعیت خود کنند. حضرت آقا در کمتر از یک دهه بیش از ۵۵ بار درباره اهمیت جمعیت تذکر داده و تاکید کرده‌اند که باید به این موضوع توجه ویژه شود اما یکی از مشکلات بزرگ این است که مسئولان هنوز اهمیت موضوع را به طور کامل درک نکرده‌اند
معضلات اقتصادی؛ اولین سد در مقابل زادآوری
وی مشکلات اقتصادی را یکی از موانع زادآوری و مانع اصلی در بالارفتن نرخ جمعیت عنوان کرد و گفت: مثلاً در بحث وام فرزندآوری، بسیاری از زوج‌ها به دلیل نیاز به ضامن و مشکلات مالی قادر به دریافت وام نیستند و این مانع بزرگی در راه تشویق خانواده‌ها به فرزندآوری است. سال‌ها فرهنگ‌سازی شد که فرزند کمتر زندگی بهتر، اما اکنون باید به این سمت برویم که فرزند بیشتر مساوی زندگی شادتر است.
این کارشناس جوانی جمعیت خاطرنشان کرد: قانون جوانی جمعیت از نظر محتوایی یکی از بهترین قوانینی است که نوشته شده، اما متأسفانه به درستی اجرا نمی‌شود. اگر این قانون اجرایی شود، بسیاری از مشکلات قابل حل هستند. ما اکنون در پنجره جمعیتی هستیم؛ یعنی دوسوم جمعیت کشور بین ۱۵ تا ۶۴ سال دارند و نیروی کار محسوب می‌شوند. این یک فرصت طلایی برای هر کشور است، اما فقط ۵ تا ۶ سال دیگر فرصت داریم تا از این ظرفیت استفاده کنیم. اگر نکنیم، وارد سیاه‌چاله جمعیتی می‌شویم.
گوهری با اشاره به وضعیت جهانی کاهش جمعیت گفت: یکی از کارشناسان جمعیتی ژاپن اعلام کرد جمعیت این کشور به سرعت در حال کاهش است و حتی در رسانه‌های ژاپن تیترهایی مانند «به زودی ناپدید خواهیم شد» دیده می‌شود. این مشکل فقط مختص ایران نیست، بلکه یک بحران جهانی است.
فرزندپروری؛ حلقه مفقوده سیاست های جمعیتی
وی به کیفیت فرزندپروری در کنار رشد جمعیت هم اشاره کرد و گفت: متأسفانه ما شاهد هستیم خانواده‌هایی که از نظر فرهنگی و اقتصادی در سطح بهتری هستند معمولا یک فرزند دارند یا اصلا فرزندی ندارند اما خانواده‌هایی که از نظر فرهنگی و اقتصادی ضعیف‌تر هستند، سه یا چهار فرزند دارند. یکی از مراجعان می‌گفت بچه چهارمش را باردار است تا کمک‌هزینه مدرسه بچه سوم را تامین کند!
این کارشناس جوانی جمعیت به اهمیت کیفیت فرزندآوری اشاره کرد و گفت: فرزندآوری برای ما اهمیت دارد، اما نباید فقط به تعداد بچه‌ها نگاه کرد. متاسفانه کودک‌آزاری در برخی خانواده‌ها وجود دارد و در خانواده‌های مرفه که آموزش و فرهنگ بهتری دارند، معمولاً فقط یک فرزند دارند، در حالی که خانواده‌های فقیرتر با مشکلات فرهنگی چند فرزند دارند که این مسئله باید مورد توجه قرار گیرد. برای آینده کشور باید روی فرهنگ‌سازی و حمایت از خانواده‌ها، به ویژه خانواده‌های با سطح فرهنگی بالا، بیشتر کار شود.
ضرورت فرهنگ سازی در افزایش فرزندآوری
گوهری در توضیح ضرورت فرهنگ‌سازی تصریح کرد: وقتی در جلسات مشاوره ازدواج درباره معایب تک‌فرزندی و ضرورت فرزندآوری صحبت می‌کنم بسیاری از زوج‌های جوان از مشکلات اقتصادی، مانند افزایش بی‌رویه قیمت طلا و عدم دسترسی به تسهیلات بانکی گلایه دارند که مانع از پذیرش فرزند بیشتر می‌شود.
وی ادامه داد: اگر حداقل نیازهای اولیه اقتصادی خانواده‌ها تأمین شود، خانواده‌های با سطح اقتصادی متوسط تمایل بیشتری به افزایش تعداد فرزندان خواهند داشت. یک پزشک متخصص می‌گفت فرهنگ‌سازی باید همگام با ارتقاء سطح تحصیلات و فراهم کردن تسهیلات اقتصادی باشد. بدون حمایت‌های مالی مناسب، تلاش‌های فرهنگی به نتیجه مطلوب نخواهد رسید.
از سوی دیگر، این کارشناس جمعیت از فعالیت‌های گسترده‌ای در مراکز بهداشتی و درمانی خبر داد که ضمن آموزش معایب تک‌فرزندی، به ترویج فواید ازدواج و فرزندآوری می‌پردازند.
بحران سقط‌های عمدی و اثرات آن بر جمعیت کشور
موضوع دیگری که این کارشناس حوزه جمعیت به آن پرداخت، آمار نگران‌کننده سقط‌های عمدی در کشور است: سالانه بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار مورد سقط عمدی جنین در کشور رخ می‌دهد که بخش عمده‌ای از آن غیرقانونی است و بیش از ۹۵ درصد سقط‌ها به صورت عمدی انجام می شود. برخلاف تصور عمومی که سقط عمدی را تنها ناشی از روابط نامشروع می‌دانند، تنها ۳ درصد از این سقط‌ها به این دلیل اتفاق می‌افتد و ۹۲ درصد مربوط به خانواده‌های مشروع است.
گوهری افزود: سقط‌های عمدی ناشی از بارداری‌های ناخواسته و فقدان برنامه‌ریزی مناسب خانواده‌ها است که منجر به کاهش جمعیت و افزایش مشکلات اجتماعی می‌شود. اگر جلوی سقط‌های عمدی گرفته شود، می‌توان بسیاری از مشکلات کاهش جمعیت را مرتفع ساخت.
ابعاد علمی و دینی سقط جنین
وی به ابعاد علمی و دینی سقط جنین پرداخت و اظهار داشت: از نظر علمی، جنین در هفته پنجم یا ششم بارداری دارای جریان خون و پایه‌های اصلی اندام‌ها است و ضربان قلب آن به حدود ۱۰۵ ضربه در دقیقه می‌رسد. مطابق روایات، از زمان شکل‌گیری نطفه، روح به جنین دمیده می‌شود و در چهار ماهگی این روح کامل می‌شود.
این کارشناس حوزه جمعیت یادآور شد: زنی که داروهای غیرمجاز مصرف کرده و جنین ۱۰ هفته‌ای‌اش را سقط کرده بود، وقتی جنین را دید به شدت متعجب شد پراکه شبیه نوزاد کامل بود و نمی‌دانست چنین موجودی در بدنش وجود داشته است.
گوهری بر ضرورت آگاه‌سازی و آموزش علمی و دینی خانواده‌ها تأکید کرد و گفت: بسیاری از پدران و مادران از حقایق مربوط به بارداری و مراحل رشد جنین بی‌اطلاع‌اند و باید با ارائه اطلاعات دقیق، به حفظ سلامت نسل آینده کمک کنیم.
افزایش نرخ تولد پس از اجرای برنامه‌های تخصصی جوانی جمعیت
اولیا جهانی رابط قرارگاه مردمی جوانی جمعیت رامسر در گفتگو با بلاغ اظهار کرد: نرخ باروری شهرستان رامسر در سال ۱۴۰۳ به ۰/۸ رسید؛ یعنی متوسط تعداد فرزندان به ازای هر زن کمتر از ۲ است و این موضوع نشان‌دهنده بحرانی جدی در حوزه جمعیت است که باید به آن به‌طور ویژه پرداخته شود که این بحران جمعیتی چند سالی است در منطقه نمود پیدا کرده و با توجه به آمارهای مشابه استان گیلان، مسئله بسیار حساس شده است وقتی گزارش‌ها نشان داد نرخ باروری ما پایین‌تر از حد جانشینی است و وضعیت در استان‌های همجوار مانند گیلان نیز رو به وخامت است، ما تیمی تخصصی را در قالب قرارگاه مردمی جوانی جمعیت تشکیل دادیم تا به صورت جدی وارد عمل شویم.
وی افزود: در سال گذشته اقدام به شناسایی دقیق جمعیت شهرستان رامسر از مرکز تا دورافتاده‌ترین مناطق ییلاقی کردیم و زیج جمعیتی یعنی تعداد زنان ۱۵ تا ۴۵ ساله، تعداد زنان باردار، ازدواج‌ها و تولدها را به دقت ثبت کردیم و شناسنامه ی جمعیتی حوزه ی شهری و محلات شهرستان رامسر تدوین شد.
رابط قرارگاه جوانی جمعیت رامسر درباره اقدامات عملی بیان کرد: با مشارکت شبکه بهداشت، فرمانداری، دهیاری و بخشداری جلسات متعددی برگزار شد و گروه‌های مردمی و مسئولان هر منطقه پای کار آمدند. حتی افرادی که به عنوان هسته‌های اصلی هر محل شناخته شدند، به طور مکرر آموزش دیدند و مسئول پیگیری وضعیت جمعیتی محل خود شدند.
جهانی نتیجه این اقدامات را امیدبخش توصیف کرد و گفت: در سال ۱۴۰۲، تعداد تولدها ۴۶۲ نفر بود که انتظار می‌رفت این عدد کاهش یابد، اما خوشبختانه در سال ۱۴۰۳ به ۴۹۰ تولد افزایش پیدا کردیم. اگرچه این رشد چند درصد است، اما در شرایط بحرانی یک گام مهم به جلو محسوب می‌شود.
وی با تأکید بر نقش نهادهای مردمی و افراد تأثیرگذار شهرستان گفت: اعتقاد دارم اگر افراد تأثیرگذار و مسئولان شهرستان عمق مسئله را درک کنند، به طور قطع تلاش بیشتری برای حل آن خواهند کرد. این مهم‌ترین شرط برای موفقیت در مهار بحران جمعیتی است.
رابط قرارگاه جوانی جمعیت رامسر افزود: ما با کمک فرمانداری و شبکه بهداشت تلاش می‌کنیم تا حمایت‌های لازم را برای مادران باردار و خانواده‌ها فراهم کنیم، از بسته‌های معیشتی گرفته تا خدمات درمانی و مراقبتی تا دو سالگی فرزندان. هدف ما فراهم کردن بستر مناسب برای افزایش جمعیت سالم و پویا است.
جهانی اقداماتی که در سال گذشته در رامسر انجام شد را تشکیل قرارگاه مردمی جوانی جمعیت با حضور فعال نهادهای مختلف، تهیه شناسنامه جمعیتی شهرستان با ثبت جزئیات زنان باردار، ازدواج و تولد در همه مناطق، برگزاری جلسات ماهانه با مسئولان محلی، دهیاران، بهورزان و نمایندگان گروه‌های مردمی، پیگیری مستمر آمارها و گزارش‌دهی به دستگاه‌های اجرایی و قضایی شهرستان، توزیع بسته‌های حمایتی و ارائه خدمات ویژه به مادران باردار و کودکان زیر دو سال دانست و افزود: موفقیت در این زمینه نیازمند همراهی جدی تمام اقشار جامعه و توجه ویژه به مسائل اقتصادی، فرهنگی و بهداشتی خانواده‌ها است.
وی در پایان خاطرنشان کرد: تجربه رامسر نشان می‌دهد که بحران جمعیتی قابل کنترل است اگر برنامه‌ریزی هدفمند و همدلی جامعه و مسئولان در کنار هم قرار گیرد. تلاش‌های صورت گرفته نویدبخش آینده‌ای روشن‌تر برای جمعیت جوان و پرتوان شهرستان رامسر است.
به گزارش بلاغ؛ بحران جمعیت در استان مازندران، تنها یک دغدغه آماری یا اداری نیست؛ این موضوع مستقیماً با آینده اقتصادی، اجتماعی و حتی فرهنگی منطقه گره خورده است. اگر امروز برای حفظ پویایی جمعیت و افزایش نرخ باروری برنامه‌ریزی اصولی و علمی انجام نشود، فردا ممکن است خیلی دیر باشد.
گزارش: محمدعلی جوربنیان
