به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «سفیر هراز»، به نقل از بلاغ؛ سید علی آملی| روز جهانی حقوق بشر، بر اساس تصویب مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۱۹۴۸ و به مناسبت امضای اعلامیه جهانی حقوق بشر نامگذاری شده است. این اعلامیه با هدف ایجاد استانداردی مشترک برای همه ملل در زمینه حقوق ذاتی انسان تهیه شد. اما در عمل، شاهدیم که مفاهیم این اعلامیه و نهادهای مرتبط با آن، در دهههای اخیر بهگونهای گزینشی و گاه سیاسی توسط قدرتهای بزرگ به کار گرفته شدهاند.
برخی کشورهای غربی تحت عنوان «دفاع از حقوق بشر» به تحریمهای یکجانبه، فشار سیاسی و حتی تهدید به مداخله نظامی علیه کشورهای مستقل میپردازند. این رویکرد دوگانه و ابزاری، اعتبار نهادهای بینالمللی را خدشهدار کرده و این پرسش جدی را مطرح میسازد که آیا «حقوق بشر» به دکترینی برای مشروعیت بخشیدن به سیاستهای استکباری تبدیل شده است؟
در برابر این نگاه ابزاری، اسلام با پیشینهای بیش از چهارده قرن، منظومهای غنی و عمیق از حقوق انسان ارائه میدهد که ریشه در کرامت ذاتی او دارد. قرآن کریم در آیه ۷۰ سوره اسراء به صراحت میفرماید: «وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ». این کرامت ذاتی، اساس تمام حقوقی است که اسلام برای بشر به رسمیت میشناسد. حقوق بشر از دیدگاه اسلام، محدود به قوانین موضوعه بشری نیست، بلکه بخشی از یک نظام تکلیفمحور و مسئولیتآور در برابر خدا و خلق است.
مهمترین تمایزهای نگاه اسلامی به حقوق بشر را میتوان در چند محور خلاصه کرد:
۱. نگاه جامع: حقوق بشر در اسلام تنها به حقوق سیاسی و مدنی محدود نمیشود، بلکه حقوق معنوی، اجتماعی، اقتصادی و خانوادگی را در برمیگیرد. حق معاش، حق تأمین اجتماعی، حق برخورداری از خانواده و حق عبادت، همگی در این منظومه جای دارند.
۲. توازن بین حقالله و حقالناس: در اسلام، حقوق مردم (حقالناس) در کنار حقوق خداوند (حقالله) از اهمیت فوقالعادهای برخوردار است، بهگونهای که حتی توبه از گناهان مربوط به حقالناس، تنها با ادای حق صاحبان آن ممکن است.
۳. تکلیفمحوری: در کنار هر حقی، تکلیفی تعریف شده است. به عنوان مثال، حق آزادی بیان، همراه با تکلیف به پرهیز از تهمت، افترا و اشاعه فحشا است.
۴. نفی تبعیض: اسلام هرگونه تبعیض نژادی، قومی و طبقاتی را رد کرده و معیار برتری را تنها تقوا میداند.
با این وجود، جامعه اسلامی امروز با چالشهای داخلی و خارجی در زمینه تحقق این آرمانها روبروست. از یک سو، برخی قرائتهای خشک و غیرمنعطف از شریعت، موجب ارائه تصویری نادرست از اسلام شده است. از سوی دیگر، فشارها و تحریمهای ظالمانه تحت عنوان حقوق بشر، شرایط دشواری را برای شهروندان کشورهای اسلامی ایجاد کرده و امکان تمرکز بر اصلاحات درونی را تضعیف مینماید.
روز جهانی حقوق بشر میتواند به جای آنکه عرصهای برای یکهتازی گفتمان غربی باشد، به فرصتی برای گفتوگوی سازنده میان تمدنها تبدیل شود. غرب باید از رویکرد دوگانه و ابزاری خود دست بردارد و جهان اسلام نیز باید با بازخوانی اندیشههای ناب اسلامی و تطبیق آن با مقتضیات زمان، الگویی عملی از جامعیتی که دینش در مورد حقوق انسان ارائه میدهد، به جهانیان عرضه کند. تحقق حقوق واقعی بشر، نه در سایه فشار و تحریم، که در پرتو احترام متقابل، گفتوگو و همکاری بینالمللی ممکن خواهد شد.
